Δημοσιεύματα

Σχέδιο σωτηρίας για μεγάλα έργα

της ΜΑΡΙΑΣ ΘΕΡΜΟΥ |ΒΗΜΑ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2010


Η εξασφάλιση πόρων από τα κοινοτικά κονδύλια αποτελεί προτεραιότητα για την επίλυση χρόνιων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν μερικά από τα σημαντικότερα μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι της Ελλάδας
Την ώρα που η οικονομική κρίση κτυπάει ακόμη και την απλή καθημερινότητα των ανθρώπων, το ερώτημα πόσο θα κινδυνέψει ο πολιτισμός από αυτήν είναι το πλέον δύσκολο για να απαντηθεί. Σε ένα υπουργείο υποχρηματοδοτούμενο ούτως ή άλλως, με μείωση μάλιστα κατά 10% εφέτος στον προϋπολογισμό του, η κατάσταση μπορεί να γίνει δραματική. Διότι η εθνική επιταγή για περιστολή των δαπανών περιλαμβάνει ακόμη και τα μεγάλα έργα όπου υπάρχουν ανειλημμένες υποχρεώσεις, εμπλοκή πολλών φορέων, συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα και καταληκτικές ημερομηνίες. Αλλά ο πολιτισμός απαιτεί χρήματα και το αρχαιολογικό έργο τα περισσότερα όλων, ειδικά για μια χώρα που η πολιτιστική κληρονομιά της δεν είναι μόνον η υπερηφάνεια της αλλά και σοβαρό «χαρτί» οικονομικής ανάπτυξης. Ακόμη και ο «χρυσούς αιών» του Περικλή δεν θα ήταν και τόσο λαμπερός αν τα μεταλλεία του Λαυρίου δεν παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες αργύρου χάρη στον οποίον η αθηναϊκή δημοκρατία δημιούργησε τον δυνατό στόλο με τον οποίον επικράτησε στο Αιγαίο, επιβάλλοντας και το νόμισμά της από το ίδιο μέταλλο, την περίφημη γλαύκα. «Ευρώ» της εποχής τη χαρακτηρίζουν σήμερα οι αρχαιολόγοι, αλλά και στη σημερινή κατάσταση ακριβώς αυτό το ευρώ, με τη μορφή κοινοτικών χρηματοδοτήσεων, μπορεί να δώσει λύσεις σε επείγοντα προβλήματα. Ενα ΕΣΠΑ θα μας σώσει, λοιπόν. Διότι τα μόνα χρήματα του υπουργείου Πολιτισμού για την παραγωγή αρχαιολογικού έργου θα προέλθουν από αυτό. Οσα ενταθούν εκεί, έχει καλώς. Τα υπόλοιπα θα περιμένουν καλύτερες ημέρες.

«Από τη στιγμή που η κυβέρνηση αποφασίζει να ενεργοποιήσει το ΕΣΠΑ για τον πολιτισμό, τα μεγάλα έργα δεν θα κινδυνέψουν», διαβεβαιώνει η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΤ κυρία Λίνα Μενδώνη. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, το Λύκειο του Αριστοτέλη, η Ακαδημία Πλάτωνος, ο Επικούριος Απόλλων και άλλα ακόμη, που εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία, έχουν σοβαρές ελπίδες επομένως να χρηματοδοτηθούν, τη στιγμή μάλιστα που η υλοποίησή τους χρονίζει ανεπίτρεπτα. Αλλά και πάλι το ζήτημα δεν είναι απλό. Συνολικά 900 εκατ. ευρώ έχει να διαχειριστεί από το ΕΣΠΑ για τον πολιτισμό το ΥΠΠΟΤ, μόνον που δεν είναι δικά του!

Η ακατανόητη πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης επί υπουργίας του κ. Μιχάλη Λιάπη να αποποιηθεί χρήματα για τον πολιτισμό από το ΕΣΠΑ άφησε το υπουργείο χωρίς ούτε 1 ευρώ! (Τραγελαφική πάντως θα ήταν η πιθανότητα να οφείλεται αυτό το μέγα σφάλμα μόνο στη διένεξη μεταξύ υπουργού και γενικού γραμματέα...) Το ανωτέρω ποσόν λοιπόν βρίσκεται σε ειδικούς κωδικούς σε Περιφερειακά και Τομεακά Προγράμματα από όπου θα πρέπει να τα διεκδικήσει το υπουργείο Πολιτισμού. Και, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, άλλο είναι να έχει κανείς το δικό του πορτοφόλι... Συνέπεια αυτού; Μεγάλη απώλεια χρόνου για διαπραγματεύσεις και υπεράνθρωπη προσπάθεια, προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία ταχέως και να μη χαθούν τα χρήματα.

«Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει συμφωνήσει στις εκχωρήσεις αυτών των μέτρων για τον πολιτισμό από Περιφερειακά και Τομεακά Προγράμματα,έτσι το υπουργείο μπορεί να διεκδικήσει τον ρόλο του στη διαχείριση του στρατηγικού σχεδιασμού και να έχει τη δυνατότητα υλοποίησης αναπτυξιακού προγράμματος επέμβασης στην πολιτιστική κληρονομιά και στον σύγχρονο πολιτισμό»λέει η κυρία Μενδώνη. Παρ΄ όλο λοιπόν που το ΕΣΠΑ παρουσιάζει αυτή τη στιγμή 0% απορροφητικότητα όσον αφορά τον πολιτισμό, η ίδια είναι αισιόδοξη:«Η πολιτική κατεύθυνση έχει τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος» επισημαίνει.

Μερικά χρόνια πίσω όμως, τον Δεκέμβριο του 2003 συγκεκριμένα, το επιχειρησιακό πρόγραμμα του ΥΠΠΟ είχε αξιολογηθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση με βαθμό 9,84 (με άριστα το 10). Και το Γ Δ ΚΠΣ είχε απορροφητικότητα 106%-107%! Η δυναμική του δηλαδή ήταν τέτοια ώστε θα μπορούσε να «τρέξει» άνετα και στα επόμενα χρόνια. Επιπλέον τα στοιχεία αυτά αποτελούσαν ένα τεράστιο διαπραγματευτικό όπλο για τους επόμενους, ασχέτως αν ουδείς τα εκμεταλλεύτηκε.

Πέραν του ΕΣΠΑ, ωστόσο, το ΥΠΠΟΤ δεν έχει να ελπίζει σε άλλα κονδύλια. Εξαιρουμένων των χορηγιών, οι οποίες θα είναι καλοδεχούμενες. Η κατάργηση εξάλλου το 2008 του Ειδικού Λογαριασμού- σε μια «επίδειξη» διαφάνειας λόγω της χρήσης του και για μικροκομματικές επιδοτήσεις σε ημετέρους- υπήρξε σοβαρή απώλεια, διότι το μεγαλύτερο μέρος του χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες των υπηρεσιών του υπουργείου. Ο κίνδυνος λοιπόν σήμερα για το υπουργείο Πολιτισμού δεν αφορά μόνο τα έργα του αλλά κυρίως την καθημερινότητά του, που αναμένεται να δοκιμαστεί ιδιαίτερα. Μονόδρομος άλλά και ζητούμενο επομένως είναι η άριστη διαχείριση των κονδυλίων.


Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου
Η ανακαίνιση και επέκταση του μουσείου άρχισε το 2006 και ως σήμερα έχει ολοκληρωθεί μόνον κατά το κτιριακό του μέρος. Οι εκθεσιακοί χώροι είναι 1.150 τ.μ. και σε αυτούς πρόκειται να εκτεθούν περί τα 6.000

ως 7.000 αρχαία αντικείμενα, που καλύπτουν ιστορία 5.000 ετών, με το κύριο βάρος να πέφτει στον μινωικό πολιτισμό.

Αιτία της καθυστέρησης: παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις της προηγούμενης κυβέρνησης, το κονδύλι για την ολοκλήρωσή του δεν είχε εξασφαλιστεί. Μόλις σήμερα το υπουργείο Πολιτισμού έλαβε από το υπουργείο Οικονομίας 250.000 ευρώ για την εκτέλεση της μουσειογραφικής μελέτης, που περιλαμβάνει την κατασκευή προθηκών, φωτισμούς, κ.λπ. Θα ακολουθήσει η έκθεση των αντικειμένων, αφού προηγηθεί η συντήρησή τους, με προϋπολογισμό που δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, καθώς άλλοι μιλούν για 6.000.000 ευρώ και άλλοι για 13.000.000. Η μεγάλη απόκλιση έχει προκαλέσει σκεπτικισμό στο υπουργείο και το θέμα αναμένεται να λυθεί σε σύσκεψη που θα συγκληθεί εντός των ημερών. Διαφωνίες καταγράφονται επίσης και μεταξύ του επιστημονικού προσωπικού. Η ένταξη πάντως στο ΕΣΠΑ αποτελεί μονόδρομο.

Χρόνος ολοκλήρωσης: Αν οι εργασίες άρχιζαν αύριο θα απαιτούνταν περί τα τρία έτη ώστε το μουσείο να λειτουργήσει. Οπως λέει όμως η διευθύντριά του κυρία Αθανασία Κάντα, ενδεχομένως το υπουργείο να αποφασίσει να το ανοίξει τμηματικά, ανά όροφο. Εν τω μεταξύ, οι διαμαρτυρίες της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών «διασκεδάζονται» με μια μικρή έκθεση 400 αντικειμένων στο υπόγειο γκαράζ του κτιρίου.

Η είσοδος του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου
Λύκειο Αριστοτέλη


Πενιχρά τα κατάλοιπα που αποκαλύφθηκαν το 1996 στην οδό Ρηγίλλης, αλλά μεγάλη η σημασία τους, αφού συνδέονται με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη και τη Φιλοσοφική Σχολή του. Δεκατέσσερα χρόνια μετά όμως ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει κλειστός για το κοινό, η εικόνα που παρουσιάζει είναι καθαρά ανασκαφική, ενώ μικρά και πρόχειρα είναι τα στέγαστρα που προστατεύουν τα αρχαία. Το ζητούμενο, που είναι η γενικότερη προστασία και ανάδειξη του Λυκείου, προκάλεσε εσχάτως και πολιτική αντιπαράθεση.

Ο λόγος; Την εξεύρεση 4.000.000 ευρώ, μέσω χορηγίας(!) του ΟΠΑΠ, είχε ανακοινώσει προ των εκλογών ο κ. Σαμαράς για την κατασκευή στεγάστρου, το μέγεθος του οποίου πάντως- δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τα φυλασσόμενα αρχαία- έχει αμφισβητηθεί πολύ.

Οι εποχές των ισχνών αγελάδων τις οποίες διανύουμε όμως, αλλά και η ανακοστολόγηση του έργου που φθάνει πλέον τα 6.000.000 ως 6.500.000 ευρώ οδήγησαν τον υπουργό Πολιτισμού κ. Π. Γερουλάνο στην επανεξέτασή του. Στόχος πλέον είναι η ουσία και όχι ο εντυπωσιασμός.

Προοπτική: το βέβαιο είναι ότι με πολύ λιγότερα χρήματα, της τάξεως περίπου του 1.500.000 ευρώ, το ΥΠΠΟ μπορεί μέσω των υπηρεσιών του να προχωρήσει στις απαιτούμενες συντηρήσεις των αρχαίων, να μεριμνήσει για τη διαχείριση των ομβρίων υδάτων, τον φωτισμό, τη χάραξη διαδρομής για τους επισκέπτες και τη στέγαση των πλέον ευπαθών σημείων. Εκκρεμεί εξάλλου η ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου με το πάρκο του Βυζαντινού Μουσείου.

Τα πενιχρά κατάλοιπα του Λυκείου του Αριστοτέλη προστατευμένα από απλά στέγαστρα
Ακαδημία Πλάτωνος

Αποψη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος στον Κολωνό, διαμορφωμένου σε πάρκο Περί τα 130 στρέμματα στον Κολωνό, διχοτομημένα από δρόμοτην οδό Κρατύλου που εν συνεχεία αλλάζει σε Δράκοντος- από τον οποίο διέρχονται και λεωφορεία, συνθέτουν τον χώρο όπου ιδρύθηκε αρχικώς κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. ένα από τα τρία ονομαστά Γυμνάσια των Αθηνών και εν συνεχεία, το 387 π.Χ., από τον Πλάτωνα η περίφημη σχολή του. Σήμερα οι δύο επιμέρους χώροι και ένας πολύ μικρότερος είναι αλσύλλια, περιφραγμένα αλλά ελεύθερα για το κοινό. Χάρις στη Γ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων η κατάσταση διατηρείται άψογη, ωστόσο απουσιάζει μια πινακίδα με τις απαραίτητες πληροφορίες. «Λόγω των οικονομικών προβλημάτων του υπουργείου δεν έχουμε κατορθώσει να εξοικονομήσουμε το ποσό των 7.000 ευρώ που απαιτείται για αυτή την ειδική πινακίδα»,ομολογεί η προϊσταμένη της Εφορείας κυρία Νικολέττα Διβάρη-Βαλάκου.

Προβλήματα: Η διάσπαση του χώρου είναι το σοβαρότερο. Το υπουργείο Πολιτισμού και το ΥΠΕΧΩΔΕ έχουν πραγματοποιήσει ωστόσο πολλές απαλλοτριώσειςολοκληρώθηκαν στη δεκαετία του 1990- προκειμένου οι νησίδες αρχαίων, που είχαν έρθει στο φως από τις ανασκαφές ανάμεσα στις σύγχρονες οικίες, να ενοποιηθούν. Σύμφωνα με την κυρία Διβάρη-Βαλάκου, απομένουν οι απαλλοτριώσεις μικρών ιδιοκτησιών-συνολικά 6,5 στρέμματα-, τα οποία με τιμή μονάδας που ορίστηκε το 2009 θα κοστίσουν 2.300.000 ευρώ. Υπάρχουν; Οχι βέβαια.

Προοπτικές:«Στόχος μας είναι η κατάργηση του δρόμου,η ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου,η ανάδειξη και ανάπλασή του», λέει η προϊσταμένη της Εφορείας. Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό; Ως πιθανή λύση αναφέρεται η ένταξη του έργου στις δραστηριότητες της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων. Η κυρία Λίνα Μενδώνη άλλωστε διευκρινίζει ότι θα υπάρξει κοινό πρόγραμμα με το ΥΠΕΧΩΔΕ για πλήρη αναβάθμιση της περιοχής. Ο προϋπολογισμός του πάντως είναι άγνωστος. Το ίδιο και ο χρόνος περάτωσης.

Ας προστεθεί εξάλλου ότι στον ίδιο χώρο πρόκειται να ανεγερθεί ένα νέο Αρχαιολογικό Μουσείο για την Αθήνα, η ένταξη του οποίου όμως στο ΕΣΠΑ δεν είναι εξασφαλισμένη.


Επικούριος Απόλλων

Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες με το στέγαστρο που τον προστατεύει από τις καιρικές συνθήκες Από το 1965, και συστηματικά από το 1982, έχει αναλάβει το υπουργείο Πολιτισμού το έργο της συντήρησης και αναστήλωσης του ναού (420- 400 π.Χ.), τον οποίο φαίνεται να δημιούργησαν ένας μεγάλος αρχιτέκτονας της αρχαιότητας, ο Ικτίνος, και ένας εξίσου μεγάλος γλύπτης, ο Παιώνιος.

Η καθυστέρηση: Οφείλεται στις μεγάλες δυσκολίες που έχουν προκύψει λόγω των ιδιαιτεροτήτων του ίδιου του μνημείου, αλλά και της απομακρυσμένης θέσης του επί του όρους Κωτίλιο στα όρια Αρκαδίας, Ηλείας και Μεσσηνίας. (Εξ ου και το ζήτημα της «διεκδίκησής» του από τους Νομούς Ηλείας και Μεσσηνίας, καθώς προ των εκλογών «παραδόθηκε» στους Μεσσήνιους από τον κ. Σαμαρά, ενώ προ ολίγων ημερών «επέστρεψε» στους Ηλείους κατόπιν αποφάσεως του κ. Γερουλάνου). «Είναι ένα τεράστιο έργο με ειδικές απαιτήσειςπου δεν μπορεί να ολοκληρωθεί βιαστικά», λέει η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ, η οποία διαβεβαιώνει πάντως ότι θα ενταχθεί στο ΕΣΠΑ. Κανείς δεν είναι σίγουρος όμως για τον χρόνο παράδοσης. Ως τότε οι επισκέπτες θα εξακολουθούν να βλέπουν τον ναό καλυμμένο με στέγαστρο (από το 1987), αναγκαία συνθήκη για την προστασία του από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες της περιοχής. Εναλλακτικά μπορούν να θαυμάσουν τη γλυπτή ζωφόρο του στο Βρετανικό Μουσείο, όπου κατέληξε μετά την αφαίρεσή της από τον ναό το 1812 από φιλάρχαιους ξένους επιστήμονες...












ΤΑ ΝΕΑ 29-9-2009
"Φοίβη Αθηναίου".

Παρέμβαση για το θέμα του ναού του Επικούριου Απόλλωνα έκανε η Ομοσπονδία Συλλόγων Χωριών Ορεινής Μεσσηνίας «Ο Επικούριος Απόλλων» στη στήλη "Φοίβη Αθηναίου".


Σχετικά με πρόσφατο δημοσίευμά σας επισημαίνουμε τα εξής:
1. Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος είναι μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και θα πρέπει να ενώνει όλους τους Έλληνες.
2. Ο ναός είναι άγνωστος στους Έλληνες γιατί κανένα σχολικό βιβλίο δεν έχει έστω μία φωτογραφία του, παρ΄ ότι είναι ο δεύτερος καλοδιατηρημένος ναός της χώρας, έργο του Ικτίνου, με πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
3. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η περίφημη ζωφόρος του, αποτελούμενη από 23 πλάκες με αμαζονομαχίες και κενταυρομαχίες, βρίσκεται στο Μουσείο του Λονδίνου.
4. Συνεπώς, το κύριο αίτημα όσον αφορά τον Επικούριο Απόλλωνα, πέρα από την αναστήλωσή του, είναι η επιστροφή της ζωφόρου του.
5. Αντί λοιπόν να διεκδικούμε την επιστροφή της ζωφόρου, που κλάπηκε το 1814, έγινε μεγάλο θέμα σε ποια Αρχαιολογική Υπηρεσία ανήκει ή σε ποιον νομό ανήκει ο ναός.
6. Προφανώς η γεωγραφική θέση του ναού δεν είναι θέμα πολιτικών αποφάσεων και κακώς έγινε πολιτικό θέμα μέσα στην προεκλογική περίοδο, κάτι που αδικεί τον ναό και διαιρεί τους κατοίκους μιας ορεινής περιοχής που αγωνίζονται για την ανάπτυξή της.
7. Σε όσους έχουν ασχοληθεί έστω και λίγο με τον ναό είναι γνωστό ότι ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος βρίσκεται στα χωράφια της Κοινότητας Σκληρού Δήμου Είρας Μεσσηνίας και μάλιστα 3 χιλιόμετρα από τα σύνορα με τον Νομό Ηλείας.
8. Ουσιαστικά η απόφαση της αρμόδιας διεύθυνσης του υπουργείου Πολιτισμού για τη χωροθέτηση του ναού διόρθωσε, καθυστερημένα ένα ολοφάνερο λάθος.
9. Πρέπει άμεσα να σταματήσουν οι αντιπαραθέσεις για τη γεωγραφική θέση του ναού του Επικουρίου Απόλλωνος. Ο ναός μαζί με τις άλλες αρχαιότητες και το ποτάμι της Νέδας πρέπει να ενώσουν τη Μεσσηνία και την Ηλεία και να αποτελέσουν ένα μεγάλο αρχαιολογικό και φυσιολατρικό πάρκο.

Απάντηση της Φοίβης:
Μα για σας- και τις ψήφους σας, όπως προκύπτει- έγινε η «μετακόμιση» του αρχαίου ναού (και για ιδιαίτερα προσφιλή κατά το παρελθόν πρόσωπα των υψηλά ισταμένων του εκΠολιτισμού επίσης...), αγαπητοί. Τι κι αν ο Παυσανίας θεωρούσε στην αρχαιότητα τον ναό αρκαδικό, τι κι αν η βασική πρόσβαση στον ναό είναι από την Ηλεία, τι κι αν έχει ενταχθεί η αναστήλωση του ναού, ως «ηλείου», προς χρηματοδότηση σε προγράμματα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και με τη «μετακόμισή» του πρέπει να επανενταχθεί για χρηματοδότηση (ζήσε Μάη μου...) στο πρόγραμμα της Περιφέρειας Πελοποννήσου... Καλό το ενδιαφέρον σας για τα «Ελγίνεια της Πελοποννήσου» και για το «συναινετικό» αρχαιολογικό πάρκο, αλλά η ουσία της προεκλογικής πρεμούρας δεν αλλάζει!


ΝΕΟΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΣΑΜΑΡΑ


Και ο Επικούριος Απόλλωνας στο προεκλογικό παιχνίδι;

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 16-09-2009

Σάλο και έντονες αντιδράσεις προκάλεσε στους κατοίκους και τους φορείς της Ηλείας η «εκ του πονηρού» -όπως τη χαρακτηρίζουν- μεθόδευση του εκ Μεσσηνίας καταγόμενου υπουργού Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά, λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, να μεταφέρει τη διοικητική υπαγωγή του αρχαίου Ναού του Επικούριου Απόλλωνα από την Ηλεία στην Εφορεία Αρχαιοτήτων της Μεσσηνίας, τροποποιώντας το ΦΕΚ 837/Β'/4-12-86.
Το μήλον της Εριδος, ο Παρθενώνας της Πελοποννήσου, βρίσκεται (καλυμμένος με τέντα για προστασία) στις Βάσσες Φιγαλείας, στα βουνά μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας Με επιστολή του στον κ. Σαμαρά, που κοινοποιεί στους αρχηγούς όλων των πολιτικών κομμάτων και στον πρωθυπουργό, ο νομάρχης Ηλείας, Χαράλαμπος Καφύρας, επιτίθεται οργισμένος στον υπουργό Πολιτισμού τονίζοντας:
«Μια τέτοια απόφασή σας μας βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετους. Θεωρούμε ότι αυτή η διοικητική πράξη αποτελεί όνειδος και ρουσφετολογική παραχάραξη της Ιστορίας για εξυπηρέτηση μικρών, προσωπικών σας και ατομικών σας συμφερόντων. Δεν μπορεί σε καμία περίπτωση η ανάγκη και το άγχος για την εκλογή στο Κοινοβούλιο, επειδή είστε υποψήφιος βουλευτής στη Μεσσηνία, να μετατρέπει το ιστορικό μνημείο σε αντικείμενο ρουσφετολογικών αναγκών. Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα είναι μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και σε συνδυασμό με την Αρχαία Ολυμπία και την Αρχαία Ηλιδα αποτελούν τα πλέον γνωστά αρχαιολογικά μνημεία της Ζ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, που εδρεύει στην Αρχαία Ολυμπία».
Τι λέει η Ηλεία
Οσον αφορά το θέμα για το πού ανήκει διοικητικά ο Επικούριος Απόλλωνας, η Νομαρχία Ηλείας υποστηρίζει τα εξής:
1. Το έμβλημα της σφραγίδας του 1851 του Δήμου Ανδρίτσαινας σαφέστατα καταδεικνύει ότι ο ναός ανήκει στα διοικητικά όρια του Δήμου Ανδρίτσαινας.
2. Σύμφωνα με τον καθορισμό των κοινοτικών ορίων Σκληρού - Δραγωγίου στις 22 Μαΐου του 1961 και βάσει μαρτυριών κατοίκων της περιοχής και κυρίως της μαρτυρίας του κ. Αδαμόπουλου, καταγόμενου από την περιοχή Σκληρού, προκύπτει ότι οι Βάσσες είναι στα όρια του δημοτικού διαμερίσματος Δραγωγίου, του σημερινού καποδιστριακού Δήμου Ανδρίτσαινας.
3. Ο χάρτης της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1/5000, τον οποίο η Ζ' Εφορεία Αρχαιοτήτων (Ηλείας) επισυνάπτει με το υπ' αριθμόν 344228007 έγγραφό της προς το υπουργείο Πολιτισμού, αποδεικνύει και αποτυπώνει σαφέστατα ότι το Ιερό του Επικούριου Απόλλωνα βρίσκεται εντός των γεωγραφικών ορίων του Νομού Ηλείας.
4. Η αναπτυχθείσα επιχειρηματολογία του ΥΠΠΟ είναι ελλιπής, δεν στηρίζεται σε κανένα επιστημονικό, αρχαιολογικό και διοικητικό στοιχείο, δεδομένου ότι η φυσική, γεωγραφική, ιστορική και αρχαιολογική θέση του ναού είναι στον νομό Ηλείας, εφόσον με το μνημείο συνδέεται άμεσα και άρρηκτα η ιδρύτρια πόλη του ναού, η αρχαία Φιγαλεία, ανήκουσα διοικητικώς στην, βορείως του ποταμού Νέδα, επαρχία Ολυμπίας του Νομού Ηλείας.
Τι λέει η Μεσσηνία;
Την αντίθετη, φυσικά, άποψη έχουν οι Μεσσήνιοι. Υποστηρίζουν, εδώ και χρόνια, ότι γεωγραφικά, σύμφωνα με τους εγκεκριμένους από το κράτος χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα ανήκει στον νομό Μεσσηνίας. Διοικητικά, βέβαια, μέχρι το 2006 ανήκε στην Ζ' Εφορεία Αρχαιοτήτων, στην οποία υπάγονταν όλα τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι των νομών Ηλείας, Μεσσηνίας και Ζακύνθου. Το πρόβλημα ανέκυψε όταν δημιουργήθηκε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας (2006). Ο ναός έπρεπε να υπαχθεί στη νέα Εφορεία, όπερ και εγένετο τώρα από τον Αντώνη Σαμαρά.
Το μήλον της Εριδος, ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα (420-410 π.Χ.) βρίσκεται στις Βάσσες της Φιγαλείας, στα βουνά μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας και 14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας. Θεωρείται ο Παρθενώνας της Πελοποννήσου (καθώς αποδίδεται στον ίδιο αρχιτέκτονα, τον Ικτίνο) και από το 1986 έχει περιληφθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Μ. ΝΟΔΑΡΟΣ, Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ









«Σπαράγματα» του Ευριπίδη στον Επικούριο

Εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ

4- Αυγούστου 2009


Της Μαρίας Νίκα



Ήταν τελικά ο Ευριπίδης μισογύνης, όπως τον έχουν αποκαλέσει; Αυτό και πολλά άλλα ερωτήματα έθεσε με την παράστασή του ο γνωστός σκηνοθέτης Βασίλης Νικολαΐδης το Σάββατο, παρουσιάζοντας με το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου τα «Ευριπίδου Σπαράγματα» πλάι στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα, στις Βάσσες Φιγαλείας - σύνορα Μεσσηνίας, Ηλείας και Αρκαδίας.


Όσοι τυχεροί ανηφόρισαν στον αρχαιολογικό χώρο, απόλαυσαν μια μυσταγωγική βραδιά, που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Είρας, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μεσσηνίας και το Κέντρο Πολιτισμού UNESCO Αρκαδίας. Ήταν η δεύτερη φορά, καθώς πέρυσι τέτοια εποχή είχε παρουσιαστεί εκεί παράσταση με αρχαία ελληνική μουσική και την ηθοποιό Εύα Κοταμανίδου να διαβάζει κείμενα κορυφαίων λογοτεχνών για τον Επικούριο. Σκοπός του Κέντρου Πολιτισμού UNESCO Αρκαδίας ο «Παρθενώνας της Πελοποννήσου», όπως αποκαλείται ο Επικούριος, ο σχεδιασμός του οποίου αποδίδεται στον Ικτίνο, να προβληθεί το μνημείο, το πρώτο ελληνικό που ενεγράφη το 1986 στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.


Η παράσταση του ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου ήταν η καλύτερη επιλογή για τον ιερό αυτό χώρο με την υποβλητική ατμόσφαιρα. Μερικά από τα «σπαράγματα» (τραγωδίες του Ευριπίδη που δε σώζονται ολόκληρες) και όχι αποσπάσματα, όπως διευκρίνισε στην αρχή ο σκηνοθέτης, ήταν ο «Φαέθων», η «Ανδρομέδα», ο «Τήλεφος», η «Υψιπύλη»…


Η εξαιρετική σύνθεση των κειμένων έγινε σε συνεργασία με το φιλόλογο Γιάννη Λιγνάδη, ο οποίος έχει μελετήσει το έργο του Ευριπίδη και έχει ήδη μεταφράσει όλα τα «σπαράγματα» από τα χαμένα δράματά του, ενώ η δραματουργική επεξεργασία και οι στίχοι είναι της Αγαθής Δημητρούκα, το σκηνικό και τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ, η μουσική του Πέτρου Ταμπούρη, οι χορογραφίες της Έρσης Πήττα και οι φωτισμοί της Ελευθερίας Ντεκώ. Τους ρόλους ερμήνευσαν οι Λουκία Πιστιόλα, Γιάννης Κρανάς, Άννα Κουτσαφτίκη, Θανάσης Κουρλαμπάς, Λευτέρης Ζαμπετάκης, Μαρία Παρασύρη, Αναστασία Κατσιναβάκη, Παναγιώτης Λάρκου, Βαγγέλης Ψωμάς, Ζαχαρούλα Κλειματσάκη, Βασιλική Κυπραίου.


Τον κόσμο καλωσόρισε ο δήμαρχος Είρας Γιάννης Αδαμόπουλος, ενώ την παράσταση παρακολούθησαν, επίσης, ο υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς, ο βουλευτής της Ν.Δ. Βύρων Πολύδωρας, ο οποίος κατάγεται από την περιοχή, ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Δημήτρης Κουσελάς, ο νομάρχης Μεσσηνίας Δημήτρης Δράκος, δήμαρχοι της Μεσσηνίας, της Αρκαδίας και της Ηλείας κ.ά.


Πάλιωσαν τα αγκίρια και η τέντα

Εφημερίδα ΠΡΩΤΗ Ηλείας

27-4-2009
Ελένη Παπαδοπούλου

Το θέμα της προοπτικής αντικατάστασης του στεγάστρου του Επικούριου Απόλλωνα, αλλά και του ελέγχου της στατικότητας των αγκιρίων που βρίσκονται στα θεμέλια του Ναού και το συγκρατούν, υπήρξε ένα από τα βασικά θέματα που απασχόλησαν την πρόσφατη συνεδρίαση της Επιστημονικής Επιτροπής του Επικούριου Απόλλωνα. Μάλιστα για το θέμα του ελέγχου των αγκιρίων, εξετάζεται μια νέα μέθοδος που θα καταργήσει την παλιά και η Επιτροπή θα λάβει προσφορές για να διερευνήσει το ζήτημα που είναι αρκετά σοβαρό, αφού εκφράζονται φόβοι - που οφείλουμε να πούμε όμως ότι δεν τεκμηριώθηκαν από το ρεπορτάζ- ότι μπορεί και αυτά να έχουν σαπίσει.
Όπως έχει αναφερθεί επανειλημμένα, η τέντα που προστατεύει το μνημείο από τις καιρικές συνθήκες και το προφυλάσσει από τη φθορά του χρόνου, βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση καθώς το χρονοδιάγραμμα ζωής της ήταν για 17 περίπου χρόνια, αλλά κοντεύει να φτάσει τα 25. Βεβαίως, όπως διαβεβαιώνουν οι ειδικοί, σωστικές εργασίες συντήρησης του στεγάστρου γίνονται όποτε κρίνεται αναγκαίο και επίσης ελέγχονται τα αγκίρια που το συγκρατούν από την εταιρεία που τα είχε τοποθετήσει και έχει την απαιτούμενη τεχνογνωσία. Ακόμα και τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής του Επικούριου, είχαν κατά καιρούς μεταξύ τους διαφωνίες για το θέμα αυτό, ενώ κι άλλες φορές έχει συζητηθεί ότι η αντικατάσταση της τέντας μπορεί να υλοποιηθεί στο μέλλον και να τοποθετηθεί διάφανο στέγαστρο το οποίο θα δίνει την δυνατότητα ορατότητας του Ναού. Ωστόσο, μέχρι τώρα και όλα αυτά τα χρόνια, το υπουργείο Πολιτισμού (και οι εκάστοτε υπουργοί) δεν είχαν εξετάσει αυτή την προοπτική γιατί η αντικατάσταση είναι πολύ δαπανηρή και πολύ χρονοβόρα και προέχει η αναστήλωση του Ναού που προχωρά πλέον με καλούς ρυθμούς. Ήδη, ολοκληρώθηκαν οι αναστηλωτικές εργασίες στο Βόρειο Πτερό του Ναού με την επανατοποθέτηση των 6 κιόνων και ακολουθεί το δεύτερο μέρος των εργασιών, έργο που θα ενταχθεί και θα χρηματοδοτηθεί από το ΕΣΠΑ 2007-2013.

Α. Μάντης « Διαφωνώ με την αντικατάσταση της τέντας»
Ο πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Επικούριου Απόλλωνα αρχαιολόγος κ. Αλέξανδρος Μάντης μιλώντας στην «Πρώτη» για το θέμα του στεγάστρου, τόνισε ότι ο ίδιος έχει ευθύς εξαρχής διαφοροποιηθεί με το θέμα της αντικατάστασής του γιατί δεν υπάρχει όπως διαβεβαιώνει θέμα κατάρρευσής του. « Η ιστορία με την τέντα είναι πολύ παλιά. Είναι λογικό μετά από 25-30 χρόνια, το στέγαστρο να έχει υποστεί μια καταπόνηση, όμως αυτή αντιμετωπίζεται όπου και όταν χρειάζεται με σωστικά μέτρα - έχει δηλαδή ραφτεί στα σημεία όπου υπήρχε φθορά. Εγώ προσωπικά έχω λοιπόν τηρήσει διαφορετική στάση απ' ότι άλλα μέλη της Επιτροπής, διότι από τη στιγμή που δεν υπάρχει κίνδυνος, μια προοπτική αντικατάστασης του στεγάστρου θα είναι αφενός πολύ χρονοβόρα, ίσως κρατήσει και χρόνια και αφετέρου πολύ δαπανηρή και είναι σαν να βάζουμε μια «βόμβα» στην αναστήλωση του Ναού που είναι και το μείζον θέμα. Εδώ γίνεται ένας μεγάλος αγώνας να προχωρήσει το έργο απρόσκοπτα, έχουμε καταφέρει να πάρουμε κάποια χρηματοδότηση και από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος για να συνεχίσουμε και το επόμενο δίμηνο τις εργασίες αναστήλωσης αφού ο καιρός είναι καλός και προσφέρεται. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα χειροπιαστό κομμάτι της αναστήλωσης, με τους 6 πρώτους κίονες, που ξεκίνησε πιλοτικά και ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Το πρόγραμμα, είναι να επεκταθεί σταδιακά το έργο σε όλο το μνημείο, σε ένα αρχικό χρονοδιάγραμμα που μιλούσε για μια 20ετία». Ωστόσο όπως συμπλήρωσε ο κ. Μάντης, χρειάζεται κάποιος αναπροσδιορισμός, καθώς στην αρχή υπήρχαν δυσκολίες αλλά οι λύσεις που δόθηκαν μπορούν να εφαρμοστούν και στα υπόλοιπα τμήματα - όπως και η εμπειρία που αποκτήθηκε. Ετσι εκτιμάται ότι για την επόμενη φάση -που είναι και η πρόταση στο ΕΣΠΑ- για 6 ακόμη κίονες θα χρειαστεί ο μισός χρόνος από τα 8 χρόνια που χρειάστηκαν ως τώρα».
Χορηγίες για το μνημείο
Τέλος, ο πρόεδρος της Επιτροπής του Επικούριου Απόλλωνα, δοθείσης ευκαιρίας καθώς μιλούσαμε για χρηματοδοτήσεις, τόνισε ότι πολύ σημαντική είναι η παράμετρος των χορηγιών και ότι ευθύς εξαρχής ο ίδιος ήταν θερμός υποστηρικτής αυτής της πρωτοβουλίας και το είχε δηλώσει σε όλους τους υπουργούς Πολιτισμού που πέρασαν τα τελευταία χρόνια, ώσπου ο κ. Γιώργος Βουλγαράκης έκανε θεσμό τη χορηγία. Μάλιστα κάποια στιγμή όπως είπε ο κ. Μάντης, που συναντήθηκε με κατοίκους της περιοχής και τους ενημέρωσε για τις αναστηλωτικές εργασίες στο Ναό, τους κάλεσε να ζητήσουν από επιχειρηματίες συμπολίτες να ενισχύσουν με χορηγίες το έργο, αφού το Υπουργείο Πολιτισμού κάνει ό,τι μπορεί από την πλευρά του, υπάρχουν και τα ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά είναι σημαντικό να ενδιαφερθούν και οι ιδιώτες για τα μνημεία μας. «Ο Επικούριος- κατέληξε ο κ. Μάντης- είναι κι αυτός ένας ασθενής και πρέπει εκείνοι που μπορούν νη φροντίσουν για τη θεραπεία του μνημείου. Με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχου στο οποίο είχα απευθυνθεί, κατορθώσαμε να αποκτήσουμε για τον Επικούριο, έναν ηλεκτρονικό παντογράφο σαν της Ακρόπολης (η Ακρόπολη διαθέτει δύο τέτοιους- και αυτό μας έχει βοηθήσει πολύ. Όπως όλοι ξέρετε, πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της χώρας και ένα από τα πιο πληγωμένα».
Δ. Μπαϊρακτάρης: «Νέα μέθοδος ελέγχου των αγκιρίων»
Για το θέμα του στεγάστρου αλλά και την εξέλιξη των εργασιών στο Ναό, μίλησε στην «Πρώτη» και το μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Επικούριου Απόλλωνα, πολιτικός μηχανικός κ. Δημήτρης Μπαϊρακτάρης, ένα από τα παλιότερα μέλη, καθώς ασχολείται 28 χρόνια με την Επιτροπή Συντήρησης του Επικούριου και όπως λέει, το μνημείο είναι πλέον κομμάτι της ζωής του.
Ο κ. Μπαϊρακτάρης τόνισε ότι τα αγκίρια που είναι στα θεμέλια του Ναού εδώ και 20 χρόνια, αρχικά δοκιμάζονταν και ελέγχονταν κάθε χρόνο από την εταιρία που τα τοποθέτησε και στην πορεία κάθε 2 ή 3 χρόνια. Ωστόσο, επειδή η τεχνολογία έχει εξελιχθεί η Επιτροπή αποφάσισε προχθές, να διερευνήσει εάν μπορεί να αποκτήσει μια νέα μέθοδο, ένα σύστημα που λειτουργεί με υπερήχους και αποκαλύπτει μετά το τεστ αντοχής σε ποια κατάσταση βρίσκονται τα άγκιστρα της τέντας, χωρίς να χρησιμοποιηθούν υδραυλικά πιεστήρια. Έτσι, θα γίνει δοκιμή του νέου συστήματος. Παράλληλα ο κ. Μπαϊρακτάρης, αναφέρθηκε στο στέγαστρο τονίζοντας και αυτός ότι άμεσος κίνδυνος δεν υπάρχει. «Προβλήματα αντοχής η τέντα δεν έχει παρουσιάσει κι ας έχει υποστεί φυσιολογική γήρανση. Σε ορισμένα σημεία έχει φυσικά παρουσιάσει υγρασία, στο φως φαίνονται ορισμένοι λεκέδες και όπως μας είπαν έχουν αναπτυχθεί κάποιοι μύκητες που όμως δεν τρώνε το υλικό γιατί είναι συνθετικό. Προς το παρόν θέλουμε να ολοκληρώσουμε τον τεχνικό έλεγχο των αγκιρίων και σκοπεύουμε μετά να δούμε το θέμα αντικατάστασης της τέντας αλλά τώρα δεν είναι πρώτη μας προτεραιότητα, σε αντίθεση με τη συνέχιση των αναστηλωτικών εργασιών. Τώρα που ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα του Βόρειου Πτερού, θα συνεχίσουμε με τη Δυτική πλευρά του μνημείου. Διανύουμε ήδη τον 9ο χρόνο εργασιών και στον Επικούριο απασχολούνται τώρα 12 άτομα τεχνικό προσωπικό και 3 συντηρητές».


Τοπίο στην ομίχλη


ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 7-3-2009

Του Κώστα Κοντοθανάση


Ο Απόλλων το χειμώνα έφευγε στις Υπερβόρειες χώρες, σύμφωνα με τους μύθους των αρχαίων Ελλήνων που υπενθύμισε στους υπουργούς Μεταφορών-Επικοινωνιών Ευριπίδη Στυλιανίδη και Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά ο έφορος Αρχαιοτήτων κ. Μάντης (στην ευθύνη του οποίου βρίσκεται και ο ιερός βράχος της Ακρόπολης), ξεναγώντας τους χθες το πρωί στο ναό του Επικουρίου Απόλλωνος. Ο Απόλλων επέστρεφε την άνοιξη, προφανώς φέρνοντας μαζί του και τον καλό καιρό. Ίσως λόγω …απουσίας του, η ξενάγηση διεξήχθη υπό την κάλυψη πέπλου κιτρινωπής ομίχλης που περιόριζε την ορατότητα στα 30 μέτρα, με συνεχή σφοδρή χαλαζόπτωση και ενώ επικρατούσε κρύο διαξιφιστικό. Παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες όμως, όσοι έφτασαν έως εκεί μπόρεσαν να δουν την πολύ καλή δουλειά αναστήλωσης του μνημείου, που προχωρεί και μάλιστα με ντόπιους τεχνίτες.

Αντί Ερμή, Hellas Sat
Ερμής αγγελιαφόρος μπορεί να μην υπάρχει πλέον, αλλά η περιοχή γύρω από το ναό του Επικουρίου Απόλλωνος όπως και η γειτονική Νέδα, έδρα του Δήμου Είρας στην περιφέρεια του οποίου ανήκει ο ναός, «ραντίζεται» από τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα του ελληνικού δορυφόρου Hellas Sat, μέσω του οποίου δίνεται η δυνατότητα για παροχή γρήγορου ίντερνετ σε αυτήν την ορεινή περιοχή, την απομακρυσμένη από αστικά κέντρα.
Οι κ. Στυλιανίδης και Σαμαράς βρέθηκαν καταρχήν στο δημαρχείο Είρας στη Νέδα, όπου τοποθετήθηκε πιλοτικά κεραία για ίντερνετ μέσω δορυφόρου στο πλαίσιο του προγράμματος ΔΟΡΥ και στη συνέχεια στο ναό του Επικουρίου Απόλλωνος, όπου έχει εγκατασταθεί πιλοτικά κεραία Wi-Fi, δηλαδή κεραία ασύρματης πρόσβασης στο διαδίκτυο για τους επισκέπτες του ναού. Μέσω των κυμάτων του ελληνικού δορυφόρου, θα είναι δυνατή η διάχυση πολύτιμων πληροφοριών στη Νέδα των 40 μονίμων κατοίκων, όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας, αλλά και στον αρχαιολογικό χώρο, «μία εφαρμογή η οποία πιστεύω ότι στέλνει ένα πολύ ισχυρό μήνυμα για τον κόσμο που έρχεται», επεσήμανε ο κ. Στυλιανίδης.

Πρώτη εφαρμογή
για ίσες ευκαιρίες
Ο υπουργός προσέθεσε τα εξής: «Δίνουμε ίσες ευκαιρίες στην Ελληνική Περιφέρεια και κυρίως στα απομονωμένα χωριά, στους απομονωμένους δήμους, σε γηραιότερους αλλά και νεότερους. Εγκαθιστούμε την πρώτη κεραία του προγράμματος ΔΟΡΥ εδώ στο Δήμο Είρας, η οποία δίνει τη δυνατότητα για γρήγορο ίντερνετ. Δίνει τη δυνατότητα δηλαδή, κοινωνικές υπηρεσίες κάθε μορφής να μπορούν να παρέχονται εξίσου ποιοτικά και γρήγορα σε κάθε απομονωμένη γωνιά της Ελλάδος, είτε είναι ορεινή είτε είναι νησιωτική.

Από τηλεϊατρική
μέχρι e-διοίκηση
Από εφαρμογές τηλεϊατρικής, που θα χρειαζόταν κάποιος γηραιότερος να κατέβει στην Αθήνα, από εφαρμογές τηλεκπαίδευσης που δίνουν πρόσβαση στη γνώση σε νέα παιδιά, από εφαρμογές ηλεκτρονικής διοίκησης που επιτρέπουν στους πολίτες έγγραφα ή άλλα πιστοποιητικά που θα απαιτούσαν χρόνια αναμονή να δίνονται αμέσως, από εφαρμογές πληροφόρησης ή ηλεκτρονικού εμπορίου, από κάθε τέτοιου τύπου εφαρμογές, που κάποτε τις απολάμβαναν μόνο οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων, τώρα θα μπορούμε να τις παρέχομε και στο πιο απομακρυσμένο μέρος της Ελλάδος. Η πρώτη λοιπόν κεραία του προγράμματος ΔΟΡΥ, μία πιλοτική εφαρμογή, τοποθετείται εδώ».
Ο υπουργός Μεταφορών-Επικοινωνιών τόνισε πως «ουσιαστικά όλη η Ελλάδα γίνεται ένα, ουσιαστικά οι ευκαιρίες στην πρόσβαση εξισώνονται και οι ευκαιρίες για καλύτερη ζωή διασφαλίζονται μέσα από την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών».
Κοινωνικό πρόσωπο
Ο κ. Σαμαράς έκανε λόγο για «πρότυπο πιλοτικό πρόγραμμα, ένα πρόγραμμα που φέρνει την τεχνολογία του αύριο σήμερα εδώ κι ένα πρόγραμμα το οποίο φωτογραφίζει την ευαισθησία και το κοινωνικό πρόσωπο της κυβέρνησης, στα ζητήματα όχι μόνο της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά και στα θέματα και του πολιτισμού. Ένας ξένος που θα ‘ρχεται μεθαύριο να δει το ναό του Επικουρίου, θα μπορεί άμεσα, μέσα από αυτή την τεχνολογική εξέλιξη -και όχι μόνο μέσα από το ίντερνετ, θα μπορεί να λαμβάνει και μήνυμα και στο κινητό του ακόμα, εκεί πηγαίνει η τεχνολογία- να του λέει ακριβώς περί τίνος πρόκειται, να απαντάει στις ερωτήσεις του και να μπορεί να έρχεται έτσι σε επαφή με την άμεση, σύγχρονη γνώση».

Περισσότερους
δορυφόρους!
Παρεμβαίνοντας, ο γενικός διευθυντής του Hellas Sat, Γιώργος Σκίκος, επεσήμανε πως το παράδειγμα των συγκεκριμένων εφαρμογών «δείχνει το πώς μπορούμε οργανωμένα να πετύχουμε τους στόχους μας σε ευρυζωνικότητα» ακόμα και σε ένα απομακρυσμένο μέρος. Ο ελληνικός δορυφόρος αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε πολύ μεγάλη πληρότητα, είπε ο γενικός διευθυντής του, και απαντώντας σε ερώτηση του «Θ» αν φτάνει μόνο ένας ελληνικός δορυφόρος, είπε: «Θα θέλαμε πολύ περισσότερους».

Wi-Fi στον Επικούριο
Στο ναό του Επικουρίου Απόλλωνος, ο έφορος Αρχαιοτήτων κ. Μάντης έδωσε πληροφορίες για την ιστορία του μνημείου με τη χρήση βιντεοπροβολής και ξενάγησε τους υπουργούς και τους λοιπούς αιρετούς Βουλής και αυτοδιοίκησης.
Επιτόπου, σχετικά με την εφαρμογή Wi-Fi για γρήγορο ίντερνετ ο κ. Στυλιανίδης είπε πως θα ενημερώνει τον επισκέπτη «αυτόματα για την ιστορία του μνημείου και φυσικά για την ελληνική ιστορία και τον ελληνικό πολιτισμό». Ο κ. Σαμαράς ανέφερε ότι η σημερινή τεχνολογία «θα βρεθεί με την πρωτοβουλία του υπουργού δίπλα στο αριστούργημα του Ικτίνου και θα μπορεί να μεταφέρει την πραγματικότητα αυτή και τη γνώση της στον κάθε επισκέπτη», μέσα από τη δημιουργική συνεργασία των δύο υπουργείων.

Η αρχή από το δήμο Είρας

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 7-3-2009

Του Κώστα Μπούρα

Την εφαρμογή του πιλοτικού προγράμματος “Δόρυ“, για την ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων και γρήγορου Ιντερνετ, εγκαινίασε χθες ο υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών Ευριπίδης Στυλιανίδης παρουσία του υπουργού Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά στο Δήμο Είρας, όπου τοποθετήθηκε η πρώτη κεραία η οποία δίνει αυτή τη δυνατότητα.Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που εξισώνει την ελληνική περιφέρεια, τις απομακρυσμένες και ορεινές περιοχές, με τις δυνατότητες που έχουν οι πολίτες στα αστικά κέντρα, σημειώθηκε - καθώς πλέον με το ευρυζωνικό δίκτυο θα παρέχονται δυνατότητες τηλεϊατρικής, τηλεκπαίδευσης, πρόσβασης σε μια σειρά από ηλεκτρονικές δυνατότητες.Παράλληλα εγκαινιάστηκε και η τοποθέτηση συστήματος Wi-Fi στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα, όπου πλέον ο κάθε επισκέπτης μέσα από το ευρυζωνικό δίκτυο θα μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση στο ......Ιντερνετ λαμβάνοντας οποιαδήποτε πληροφορία θέλει, με τη δυνατότητα αυτές να φτάνουν και στο κινητό του τηλέφωνο.Ολα αυτά έγιναν κάτω από εξαιρετικά άσχημες καιρικές συνθήκες καθώς η περιοχή είχε καλυφθεί από ομίχλη, με συνεχή βροχόπτωση, δυνατούς ανέμους ανά διαστήματα, ακόμη και... καταιγίδα με χαλάζι την ώρα ξενάγησης στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα.Η αρχή έγινε από το Δημαρχείο Είρας στη Νέδα, όπου στο καλωσόρισμά του ο δήμαρχος Γιάννης Αδαμόπουλος επισήμανε με νόημα: «Είμαι συνηθισμένος και σε μεγάλα σαλόνια και σε μεγάλα γραφεία, όμως σήμερα έχω την τιμή να υποδέχομαι στο μέρος αυτό δύο αξιότιμα μέλη της ελληνικής κυβέρνησης.Μην αισθάνεστε ότι πατάτε κάπου έξω από το βόλεμα του αθηνοκεντρικού κράτους, εδώ έχει πατήσει ο Παυσανίας, ο Καζαντζάκης, αλλά και ο σύγχρονος Θεόδωρος Αγγελόπουλος. Σε αυτό το χώρο που εγώ τον χαρακτηρίζω ιερό, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον έντιμο και φτωχό υπουργό Ευριπίδη Στυλιανίδη και τον υπερβατικό Αντώνη Σαμαρά».Αναφέρθηκε ακόμη στη σημειολογία τού να επιλεγεί ο Δήμος Είρας για να εγκαινιαστεί το πιλοτικό πρόγραμμα «Δόρυ» της ευρυζωνικότητας, ευχαριστώντας τον κ. Στυλιανίδη για αυτό - ενώ αναφερόμενος προς τον κ. Σαμαρά τόνισε: «Η παρουσία σας σήμερα εδώ είναι συμβολική. Μην φοβάστε, δεν θα σας δημιουργήσουμε κανένα πρόβλημα, είμαστε καλοί άνθρωποι - και καταλαβαίνετε τι λέω.Ολα τα προβλήματα θα λυθούν στον χρόνο και την ώρα που πρέπει.Αλλά η παρουσία του Αντώνη Σαμαρά στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα σήμερα δεικνύει κάτι».Τέλος, ευχαρίστησε τον βουλευτή Δημήτρη Σαμπαζιώτη για την παρουσία του, όπως και τον νομάρχη Δημήτρη Δράκο χαρακτηρίζοντάς τον “Καραϊσκάκη της Είρας“.Επίσης, τον γενικό γραμματέα του υπουργείου Μεταφορών, συνονόματό του Γιάννη Αδαμόπουλο που κατάγεται από το Σκληρού κι έχει διαγράψει μια σημαντική πορεία.Αναφερόμενος στο πιλοτικό πρόγραμμα “Δόρυ“ που ξεκίνησε από το Δήμο Είρας, ο κ. Στυλιανίδης τόνισε:«Είναι μια εφαρμογή που στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα για τον κόσμο που έρχεται.Δίνουμε ίσες ευκαιρίες στην ελληνική περιφέρεια και κυρίως στα απομονωμένα χωριά και δήμους, σε γηραιότερους και νεότερους. Εγκαθιστούμε την πρώτη κεραία του προγράμματος “Δόρυ“ εδώ στο Δήμο Είρας, η οποία δίνει την δυνατότητα για γρήγορο Ιντερνετ, δίνει την δυνατότητα κοινωνικές υπηρεσίες κάθε μορφής να μπορούν να παρέχονται εξίσου ποιοτικά και γρήγορα σε κάθε απομονωμένη γωνιά της Ελλάδος.Από εφαρμογές τηλεϊατρικής, τηλεκπαίδευσης, ηλεκτρονικής διοίκησης, εφαρμογές πληροφόρησης ή ηλεκτρονικού εμπορίου - κάθε είδους τέτοιου τύπου εφαρμογές, που κάποτε τις απολάμβαναν μόνο οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων, τώρα θα μπορούν να τις παρέχουμε και στο πιο απομακρυσμένο μέρος της Ελλάδος».Ακόμη αναφέρθηκε στην τοποθέτηση του Wi-Fi για γρήγορο Ιντερνετ στον αρχαιολογικό χώρο του ναού του Επικούριου Απόλλωνα, σημειώνοντας: «Κάθε επισκέπτης θα μπορεί με ταχύτητα και αμεσότητα να ενημερώνεται για την ιστορία και τις σφραγίδες της ελληνικής ταυτότητος, επιτόπου, χωρίς να χρειάζεται να προστρέξει στις μεγάλες βιβλιοθήκες, χωρίς να χρειάζεται να προστρέξει στα πανεπιστήμια.Αυτές οι νέες εφαρμογές σηματοδοτούν την εποχή που έρχεται και εξισώσουν τις ευκαιρίες που κάποτε απολάμβαναν όσοι κατοικούσαν στα μεγάλα αστικά κέντρα, με τις ευκαιρίες που θα απολαμβάνουν κάτοικοι παραμεθορίων περιοχών, ορεινών, νησιωτικών περιοχών. Ουσιαστικά όλη η Ελλάδα γίνεται ένα. Είναι χαρά για μένα που η αρχή γίνεται εδώ, σε ένα χώρο ιστορικό».Ο υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς επισήμανε χαρακτηριστικά:«Είναι ένα πρόγραμμα που φέρνει την τεχνολογία τού αύριο σήμερα εδώ, ένα πρόγραμμα που “φωτογραφίζει“ την ευαισθησία και το κοινωνικό πρόσωπο της κυβέρνησης στα ζητήματα όχι μόνο της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά και σε θέματα πολιτισμού. Κάποιος ξένος που θα επισκέπτεται το ναό του Επικούριου Απόλλωνα θα μπορεί να ενημερώνεται όχι μόνο μέσω Ιντερνετ, αλλά θα μπορεί να λαμβάνει μήνυμα και στο κινητό του ακόμη, να του λέει περί τίνος πρόκειται ακριβώς, να απαντά στις ερωτήσεις του - και να έρχεται έτσι σε επαφή με την άμεση σύγχρονη γνώση. Αυτό είναι ένα επίτευγμα της σύγχρονης τεχνολογίας και ο αρμόδιος υπουργός το μεταφέρει για να βρει το φως του στην πρώτη φάση της ζωής του, σε αυτό εδώ τον αγιασμένο τόπο της Μεσσηνίας, γι‘ αυτό του είμαστε ευγνώμονες».Σε παρέμβασή του ο γενικός διευθυντής του “Hellas sat” Γιώργος Σκλίκος σημείωσε ότι μια σημαντική παρέμβαση στην τεχνολογία γίνεται μέσα από τον ελληνικό δορυφόρο, που καταδεικνύει ότι ο ελληνισμός έχει την δυνατότητα τεχνολογικά να κάνει πάρα πολύ μεγάλα επιτεύγματα.Ο βουλευτής Δημήτρης Σαμπαζιώτης είπε ότι όλα αυτά μόνο αισιοδοξία μπορεί να γεννούν σε όλους για το μέλλον της περιφέρειας, για τον τουρισμό, για την ανάπτυξη του νομού και της χώρας.Τέλος, ο νομάρχης Δημήτρης Δράκος εξέφρασε την χαρά του για την παρουσία των δύο υπουργών, σημειώνοντας ότι με την έναρξη του προγράμματος “Δόρυ“ δίνεται η δυνατότητα να επικοινωνήσει με ισότητα και ισόρροπα όλη η Ελλάδα με όλο τον κόσμο, για όλα τα θέματα.Περιμένουμε, είπε, και το επόμενο βήμα καθώς η ελληνική περιφέρεια διψά για τέτοιες εφαρμογές. Από την πλευρά του ο δήμαρχος, ευχαριστώντας τους δύο υπουργούς, τους προσέφερε ως δώρο πίνακες ζωγραφικής που αναπαριστούν το ναό του Επικούριου Απόλλωνα - τον οποίο επισκέφθηκαν όλοι στην συνέχεια αλλά η ισχυρή χαλαζόπτωση και η καταιγίδα δεν επέτρεψαν να γίνει η επίδειξη εφαρμογής του Wi-Fi.Ετσι περιορίστηκαν μόνο στην ξενάγηση στον υπό αναστήλωση ναό.Την ξενάγηση και την ενημέρωση για την πορεία των εργασιών έκανε ο πρόεδρος της αρμόδιας επιτροπής, αρχαιολόγος Αλέξανδρος Μάντης. Ο κ. Μάντης επισήμανε ότι πλέονυπάρχει ένα χειροπιαστό κομμάτι της αναστήλωσης, με τους 6 πρώτους κίονες, που ξεκίνησε πιλοτικά. Το πρόγραμμα, είπε, είναι να επεκταθεί σταδιακά το έργο σε όλο το μνημείο, σε ένα αρχικό χρονοδιάγραμμα που μιλούσε για μια 20ετία.Επισημάνθηκε όμως ότι χρειάζεται κάποιος αναπροσδιορισμός, καθώς στην αρχή υπήρχαν δυσκολίες αλλά οι λύσεις που δόθηκαν μπορούν να εφαρμοστούν και στα υπόλοιπα τμήματα - όπως και η εμπειρία που αποκτήθηκε. Ετσι εκτιμάται ότι για την επόμενη φάση -που είναι και η πρόταση στο ΕΣΠΑ- για 6 ακόμη κίονες θα χρειαστεί ο μισός χρόνος από τα 8 χρόνια που χρειάστηκαν ως τώρα.Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι όλοι οι τεχνίτες που εργάζονται είναι από την περιοχή και κάνουν πολύ καλή δουλειά κάτω από δύσκολες συνθήκες.Για την εφαρμογή του Wi-Fi στους πολιτιστικούς χώρους ο κ. Στυλιανίδης σημείωσε: «Ξεκινούμε μια νέα εφαρμογή στους πολιτιστικούς χώρους εγκαθιστώντας Wi- Fi για γρήγορο Ιντερνετ το οποίο θα έχει την δυνατότητα να ενημερώνει τον κάθε επισκέπτη για την ιστορία του μνημείου, την ελληνική ιστορία και τον ελληνικό πολιτισμό. Χρησιμοποιούνται οι νέες τεχνολογίες ως εργαλεία για να μπορέσουμε να επικαιροποιήσουμε τον πολιτισμό μας και να στείλουμε σύγχρονα μηνύματα, ενημερώνοντας την διεθνή κοινωνία για την συμβολή της Ελλάδας και στον σύγχρονο πολιτισμό. Θέλω να ευχαριστήσω τον υπουργό Πολιτισμού για αυτή την συνεργασία, καθώς και τον συνάδελφο βουλευτή Μεσσηνίας από όπου και ξεκινούμε, από εδώ, το ναό του Επικούριου Απόλλωνα, αυτή την εφαρμογή».Ο κ. Σαμαράς επισήμανε: «Πρέπει να σκεφτεί ο καθένας την τέχνη του Ικτίνου την μοναδική, με την σημερινή καινούργια τεχνολογία που θα βρεθεί -με την πρωτοβουλία του υπουργού- δίπλα στο αριστούργημα του γλύπτη, για να μπορεί να μεταφέρει την πραγματικότητα αυτή και την γνώση της στον κάθε επισκέπτη.Για εμάς είναι πάρα πολύ σημαντικό, και πραγματικά αυτή η συνεργασία των δύο υπουργείων θα φέρει αποτελέσματα και για τους Ελληνες και τους ξένους επισκέπτες».Από την πλευρά του ο δήμαρχος ζήτησε την επίσπευση των εργασιών, τονίζοντας χαρακτηριστικά απευθυνόμενος προς τον κ. Σαμαρά: «Είχα προειδοποιήσει τον προκάτοχό σας ότι θα κλείσουμε τον δρόμο - και το ίδιο θα γίνει και τώρα.Αν πάμε στο σύστημα που εγκαταστάθηκε πριν λίγο και πατήσουμε ένα κουμπάκι, μπορούμε να δούμε από τον δορυφόρο που βρισκόμαστε αυτή την στιγμή.Πού βρισκόμαστε - και τίποτα άλλο.Ακουσα με ευλάβεια τον κ. Μάντη. Αυτό που θέλω να σας πω σαν δήμαρχος Είρας, που ανήκει ο ναός σε εμένα, είναι ότι δεν φτάνουν τα 6 δισεκατομμύρια.Το σκέπαστρο είναι 25 χρονών, πρέπει να φροντίσουμε όλοι μας να επιταχυνθούν οι διαδικασίες για να τελειώνει αυτό το θέμα».Κλείνοντας ο κύκλος των επισκέψεων λίγο πριν το γεύμα που παρέθεσε ο δήμαρχος στον ξενώνα “4 Εποχές“ ερωτήθηκε ο κ. Σαμαράς για το μείζον ζήτημα σχετικά με το πού... ανήκει ο ναός, και σημείωσε χαρακτηριστικά: «Δεν θέλω τώρα να κάνω από εδώ δηλώσεις οι οποίες θα δημιουργήσουν αναταράξεις.Είχαμε αρκετό χαλάζι, ας προχωρήσουμε προς τα κάτω. Θα τα δούμε όλα αυτά όσο περνά ο χρόνος».Ο δε κ. Αδαμόπουλος σημείωσε: «Παρά την έντονη χαλαζόπτωση καταφέραμε να φτάσουμε στο μνημείο μας, στο μνημείο όλων των Ελλήνων - διότι η παιδεία μας και το πνευματικό μας επίπεδο είναι τέτοιο που καταλαβαίνουμε ότι ο ναός “ιδιοκτησιακά“ ανήκει σε όλο τον κόσμο, κατ‘ επέκταση σε όλους τους Ελληνες. Ο ναός διοικητικά, γεωγραφικά, είναι εκεί που είναι. Δεν μπορεί να μετακινηθεί.Αν μπείτε στο Google θα δείτε πού είναι τα σύνορα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και πού της Πελοποννήσου. Εξάλλου λέει ο Παυσανίας “ο Παρθενώνας της Πελοποννήσου“, δεν μπορούμε να τον βαπτίσουμε σήμερα “ο Παρθενώνας της Δυτικής Ελλάδος“.Γεωγραφικά ανήκει στη Μεσσηνία, αρχαιολογικά είναι άλλων αρμοδιότητα.Τα πράγματα όταν είναι δίκαια βρίσκουν τον δρόμο τους».Τότε ο κ. Σαμαράς που άκουγε τις δηλώσεις δήλωσε χαμογελώντας ότι «το μήνυμα ελήφθη».Για την ανάγκη προβολής του μνημείου αλλά και ολοκλήρωσης των εργασιών έκανε λόγο ο νομάρχης Μεσσηνίας Δημήτρης Δράκος, σημειώνοντας ότι όλοι πρέπει να αγωνιστούν προς αυτή την κατεύθυνση. Ο κ. Σαμπαζιώτης σημείωσε πως μια τέτοια προοπτική βγάζει την περιφέρεια από την απομόνωση και δημιουργεί προοπτικές ανάπτυξης.Να σημειώσουμε επίσης ότι μεταξύ άλλων παραβρέθηκαν ο βουλευτής Ηλείας Κώστας Τζαβάρας, ο γενικός γραμματέας της Περιφέρειας Πελοποννήσου Νίκος Αγγελόπουλος, ο γενικός γραμματέας Επικοινωνιών του υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών Γιάννης Αδαμόπουλος, ο αντινομάρχης Σωτήρης Παναγιωτόπουλος, οι δήμαρχοι Καλαμάτας Παναγιώτης Νίκας, Ανδανίας Γιώργος Διαγούπης, Αυλώνα Γιάννης Φιλντίσης, Μεγαλόπολης Παναγιώτης Μπούρας, Γόρτυνος Κώστας Μιχόπουλος και Ανδρίτσαινας Τρύφωνας Αθανασόπουλος, η προϊσταμένη της ΛΗ‘ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ξένια Αραπογιάννη και ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Ηλείας Αγγελος Αγγελόπουλος.




Στον... Παρθενώνα της Πελοποννήσου



Τα ΝΕΑ 6-2-2009


Τι είναι αυτό που ακόμα και τον χειμώνα κάνει όλους τους επισκέπτες της περιοχής να αψηφούν τα χιόνια, την ομίχλη και το τσουχτερό κρύο για να έρθουν στις Βάσσες; Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος, το αριστούργημα του Ικτίνου. Έστω και σκεπασμένος όπως είναι από μία τεράστια τέντα η οποία κρύβει τη σπάνια ομορφιά του από την πρώτη ματιά, προκαλεί δέος στον ταξιδιώτη
Κτίστηκε το 420-400 π.Χ. από κατοίκους της αρκαδικής πόλης Φιγαλίας σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ικτίνου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.132 στο Κοτύλιο όρος, στην τοποθεσία Βάσσες. Ο Παυσανίας τον αναφέρει ως δεύτερο πελοποννησιακό ναό σε κάλλος και αρμονία έπειτα από αυτόν της Τεγέας. Άλλωστε είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας (είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσι, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο). Ο ανοιχτόχρωμος τοπικός ασβεστόλιθος χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του ενώ ορισμένα μέρη της οροφής, τα κιονόκρανα του σηκού και ο γλυπτός διάκοσμος είναι από μάρμαρο.

Η μαρμάρινη, ιωνική, ζωφόρος του ναού, τα... Ελγίνεια της Πελοποννήσου, πωλήθηκε στο Βρετανικό Μουσείο το 1815. Είχε συνολικό μήκος 31 μ. και αποτελείτο από 23 μαρμάρινες πλάκες. Στις 12 απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες 11 η Κενταυρομαχία. Δυστυχώς, ο ναός που συγκαταλέγεται στα μνημεία της Unesco έχει υποστεί πολλές ζημιές από σεισμούς, ανασκαφείς και αρχαιοκάπηλους. Η τέντα τον προστατεύει από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που συχνά επικρατούν στην περιοχή, όμως το μεγαλύτερο πρόβλημά του είναι στατικό, καθώς η θεμελίωσή του- ιδιαίτερα της δυτικής κιονοστοιχίας- παρουσιάζει καθιζήσεις με αποτέλεσμα οι κίονες να αποκλίνουν σε μεγάλο βαθμό από την κατακόρυφο. Αυτήν την περίοδο επανατοποθετούνται (κάποιες έχουν ήδη τοποθετηθεί) οι δωρικές κολόνες που απομακρύνθηκαν από το βόρειο τμήμα για να εξυγιανθεί το έδαφος.

info
Ο ναός είναι ανοικτός καθημερινά από τις 8.30 το πρωί έως αργά το απόγευμα (μέχρι να πέσει το φως της ημέρας). Είσοδος: 3 ευρώ. Τηλ. 26260 22275.


Ο ναός για το θεό -βοηθό


Περιοδικό "ΜΙΤΟΣ"

Της Λίτσας Χατζοπούλου

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα είναι ο αρμονικότερος και ωραιότερος ναός της Πελοποννήσου, μετά από εκείνον της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα. Αρκετούς αιώνες αργότερα, στα χρόνια του ευρωπαϊκού κλασικισμού, αυτή η αναφορά του Παυσανία οδήγησε αρκετούς λογίους και περιηγητές στις Βάσσες και το 1765 ο Γάλλος αρχιτέκτονας Μποσέ εντόπισε τον ναό. Στα επόμενα χρόνια, την περιοχή επισκέφθηκαν μεταξύ άλλων ο Πουκεβίλ, ο Ληκ, ο Ντόντγουελ και ο Φωβέλ και το 1812, με ειδική άδεια από τον Βελή πασά της Πελοποννήσου, άρχισε η πρώτη ανασκαφική δραστηριότητα στο χώρο από μια ομάδα Ευρωπαίων λογίων, στην οποίαν συμμετείχαν ο Φόστερ, ο Γκρόπιους, ο φον Στάλκερμπεργκ και ο φον Χάλλερσταϊν. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν την περίφημη ιωνική ζωοφόρο του ναού, η οποία όμως πουλήθηκε στο Βρετανικό Μουσείο το 1814.
Οι Βάσσες βρίσκονται στα όρια της Αρκαδίας, της Τριφυλίας και της Μεσσηνίας, στη δυτική πλαγιά του όρους Κωτίλιο, κοντά στην αρχαία πόλη Φιγαλεία. Ο Απόλλωνας λατρευόταν στην περιοχή τουλάχιστον από τα τέλη του 8ου αι. π.Χ., στην αρχή ως πολεμικός θεός και αργότερα ως θεραπευτής.
Η ίδρυση του ναού συνδέεται με μια παράδοση που ανάγεται στις διαμάχες των Σπαρτιατών με τους Αρκάδες, οι οποίοι ήταν πάντα σύμμαχοι των Μεσσηνίων. Το 659 π.Χ., οι Σπαρτιάτες κυρίεψαν τη Φιγαλεία, αναγκάζοντας τους κατοίκους να εγκαταλείψουν την πόλη τους. Οι Φιγαλείς απευθύνθηκαν στο μαντείο των Δελφών και ο χρησμός όρισε ότι θα έπρεπε να προσλάβουν εκατό διαλεχτούς πολεμιστές από το γειτονικό Ορεσθάσιο (κοντά στο σημερινό Ανεμοδούρι Αρκαδίας) και να αντιμετωπίσουν τους Σπαρτιάτες∙ έτσι, θα κατάφερναν να πάρουν πίσω την πόλη τους, αλλά οι Ορεσθάσιοι θα σκοτώνονταν όλοι στη μάχη. Όταν επαληθεύτηκε ο χρησμός, οι Φιγαλείς έκτισαν προς τιμήν του Απόλλωνα το ναό και τον ονόμασαν «Επικούριο», επειδή ο θεός τους είχε βοηθήσει. Ο Παυσανίας, πάντως, ερμηνεύει την απόδοση του προσωνυμίου «Επικούριος» στην ιδιότητα του Απόλλωνα ως θεραπευτή και όχι ως πολεμικού θεού, σημειώνοντας ότι κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου εμπόδισε να εξαπλωθεί στην περιοχή η θανατηφόρα επιδημία που έπληττε την Πελοπόννησο.
Τα αρχαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή των Βασσών ανάγονται στην αρχαϊκή εποχή (750-500 π.Χ.) Τότε χρονολογείται η ανέγερση του πρώτου ναού του Απόλλωνα, γύρω από τον οποίο είχε δημιουργηθεί ένας μικρός οικισμός, ο οποίος συνέχισε να κατοικείται και στα μεταγενέστερα χρόνια. Οι ανασκαφικές εργασίες αποκάλυψαν πήλινα αγγεία, πήλινα και μεταλλικά ειδώλια και όπλα, καθώς και υπολείμματα επεξεργασιας μετάλλου, γεγονός που οδηγεί στην υπόθεση για την ύπαρξη εργαστηρίου μεταλλουργίας. Είναι πιθανό ότι σ’ εκείνον τον οικισμό εγκαταστάθηκαν Μεσσήνιοι φυγάδες μετά την ήττα τους από τους Σπαρτιάτες.
Παρ’ όλο που οι γνώμες των μελετητών είναι αντικρουόμενες, δεν αποκλείεται να υπήρξαν μία ή δύο οικοδομικές φάσεις στην εξέλιξη του αρχαϊκού ναού, γεγονός που θα εξηγούσε τα πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη διαφορετικής τεχνοτροπίας που έχουν εντοπιστεί στο χώρο. Ο ναός που σώζεται σήμερα χτίστηκε στην κλασική περίοδο, πιθανότατα από το 420 ως το 400 π.Χ. και συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή. Ο Παυσανίας αποδίδει τον σχεδιασμό και την κατασκευή του στον Ικτίνο, τον περίφημο αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Ως προς τούτο έχουν διατυπωθεί αρκετές αντιρρήσεις, που βασίζονται κυρίως στο γεγονός ότι ο Ικτίνος δεν θα επέλεγε τον τοπικό ασβεστόλιθο ως δομικό υλικό για την κατασκευή του ναού και στην έλλειψη μαρτυριών για την παρουσία του στην περιοχή τα συγκεκριμένα χρόνια∙ ωστόσο, η σύλληψη και η αρχιτεκτονική μορφή και η αρμονία του οικοδομήματος προδίδουν έναν αρχιτέκτονα με τις ικανότητες του Ικτίνου. Η συμβιβαστική άποψη, σύμφωνα με την οποία, ο Ικτίνος έδωσε τις πολύτιμες συμβουλές του για την ανέγερση του ναού, χωρίς όμως να αναλάβει εξ ολοκλήρου την κατασκευή του, θα μπορούσε να είναι πλησιέστερα στην αλήθεια.
Ο ναός, που έχει θεμελιωθεί πάνω σε φυσικό βράχο, έχει κατασκευαστεί από ανοιχτόχρωμο φυσικό ασβεστόλιθο, αλλά κάποια μέρη της οροφής, τα κιονόκρανα στον σηκό και οι γλυπτές διακοσμήσεις είναι από μάρμαρο. Το χαρακτηριστικότερο γνώρισμά του είναι ο προσανατολισμός του από βορρά προς νότο, ενώ οι περισσότεροι ναοί της αρχαιότητας είναι χτισμένοι από ανατολάς προς δυσμάς. Πιθανόν, ο συγκεκριμένος προσανατολισμός να επιβλήθηκε από τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της τοποθεσίας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, εναρμονίζεται με τη θρησκευτική αντίληψη (που υπήρχε πριν από την επικράτηση του Δωδεκάθεου), σύμφωνα με την οποία κάθε χειμώνα ο Απόλλωνας πήγαινε στις χώρες των Υπερβορείων και επέστρεφε νοτιότερα κάθε άνοιξη. Το γεγονός ότι και άλλοι ναοί της Αρκαδίας έχουν τον ίδιο προσανατολισμό επιτρέπει την υπόθεση ότι σ΄ αυτήν την περιοχή επιβίωσαν αρχαιότερες θρησκευτικές και λατρευτικές παραδόσεις, που είχαν ατονήσει ή εκλείψει σε άλλα μέρη της Ελλάδας, και ενσωματώθηκαν στο πλαίσιο της τοπικής λατρείας. Μια τέτοια υπόθεση συνδυάζεται, άλλωστε, με την ύπαρξη πολλών αρχαϊκών χαρακτηριστικών στον ίδιο το ναό του Επικούριου Απόλλωνα, που αποδίδεται στο θρησκευτικό συντηρητισμό των Αρκάδων.
Πέρα από τον ιδιόμορφο προσανατολισμό του, ο ναός εμφανίζει αρκετές πρωτοτυπίες. Κατ’ αρχάς είναι ο μοναδικός ναός στον οποίον συνδυάζονται στοιχεία και από τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της αρχαιότητας. Έτσι, ενώ η τυπολογία του είναι αυτή του δωρικού ναού, στο εσωτερικό του σηκού (του κυρίως ναού) υπήρχε μια ιωνική κιονοστοιχία και η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, με σκηνές από την Αμαζονομαχία και την Κενταυρομαχία, που αποδίδεται στον γλύπτη Παιώνιο, ο οποίος φιλοτέχνησε το άγαλμα της Νίκης στην Ολυμπία. Στον ίδιο χώρο, ανάμεσα στους ιωνικούς κίονες, υπήρχε ένας με κορινθιακό κιονόκρανο, που είναι το παλαιότερο απ’ όσα έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα∙ δυστυχώς, από το κιονόκρανο έχουν διασωθεί μόνον θραύσματα, που φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά η ύπαρξή του μας είναι γνωστή από τα σχέδια των πρώτων περιηγητών. Αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν ότι ο κίονας με το κορινθιακό κιονόκρανο ήταν ανεικονική παράσταση θεότητας, με άλλα λόγια πιθανολογείται η ύπαρξη κιονολατρικής παράδοσης.
Οι πρωτοτυπίες δεν περιορίζονται στον εξωτερικό συνδυασμό διαφορετικών τεχνοτροπιών, αλλά επεκτείνονται και σε καινοτομίες στο πλαίσιο των ήδη γνωστών ρυθμών. Έτσι, οι δωρικοί ναοί έχουν συνήθως 6 κίονες στις στενές πλευρές και 13 στις μακρές, ο ναός του Επικούριου έχει την αναλογία 6x15, οπότε είναι περισσότερο επιμήκης. Επίσης, το τελευταίο ζεύγος των ιωνικών κιόνων τέμνει διαγώνια τον τοίχο του σηκού και όχι κάθετα όπως τα προηγούμενα ζεύγη. Μ’ αυτόν τον τρόπο, αυξάνονται οι διαστάσεις του άδυτου, του χώρου που βρίσκεται ακριβώς πίσω από την ιωνική κιονοστοιχία και όπου πιθανώς φυλασσόταν το άγαλμα του θεού. Μία ακόμη σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι, σε αντίθεση με τον κυρίως ναό που έχει πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία, το άδυτο χαρακτηρίζεται από μορφική λιτότητα.
Εξωτερικά, ο ναός ήταν κοσμημένος με δωρική ζωοφόρο, την οποίαν αποτελούσαν τρίγλυφα και μετόπες χωρίς ανάγλυφη διακόσμηση, ενώ θεωρείται πλέον βέβαιο ότι δεν υπήρχαν γλυπτά στα αετώματα του ναού. Δωρική ζωοφόρος υπήρχε και στον εξωτερικό τοίχο του σηκού, αλλά μόνον οι μετόπες των στενών πλευρών έφεραν ανάγλυφη διακόσμηση∙ ειδικότερα, στις έξι μετόπες του πρόναου απεικονιζόταν η επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις χώρες των Υπερβορείων και στις έξι μετόπες του οπισθόδομου η αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη.
Μετά από τις πρώτες ανασκαφές του 1812, η συστηματική αρχαιολογική έρευνα στο χώρο ξεκίνησε το 1902 από την Αρχαιολογική Εταιρία, υπό τη γενική διεύθυνση του Κ. Κουρουνιώτη και με τη συνδρομή του Κ. Ρωμαίου και του Π. Καββαδία, που ήταν υπεύθυνος για τις εκτεκταμένες αναστηλωτικές εργασίες. Ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν επίσης το 1959, το 1970 και στο διάστημα 1975-1979, υπό τη διεύθυνση του Ν. Γιαλούρη. Μετά τους σεισμούς του 1965-1966, έγιναν περαιτέρω στερεωτικές εργασίες με την επίβλεψη του Χ. Μπούρα.
Εξαιτίας του δομικού του υλικού αλλά και της διάβρωσης, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα έχει υποστεί σημαντική φθορά, στην οποία συνέβαλλε επίσης και ο ανθρώπινος παράγοντας (αφαίρεση των μεταλλικών συνδέσμων, αφαίρεση της ιωνικής ζωοφόρου κ.ά.) Το 1985 τοποθετήθηκε στο ναό αντισεισμικό ικρίωμα, ενώ από το 1987 το μνημείο καλύφθηκε με προσωρινό στέγαστρο από συνθετικό ύφασμα, το οποίο, μεταξύ άλλων, αποτρέπει την υπόγεια ροή των νερών της βροχής στη θεμελίωση του ναού. Το 1986, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα ανακηρύχτηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, προστατευόμενο από την UNESCO.








Στέγαστρα αρχαιολογικών χώρων.
Το άλλοθι μιας καταστροφής


ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ- ΤΟ ΒΗΜΑ 2 Οκτωβρίου 2005

Αν η ανασκαφή είναι ταυτόχρονα και μια καταστροφή, καθώς αποσπά από ένα καλά προστατευμένο περιβάλλον, όπως είναι το χώμα, ευαίσθητα και ευπαθή υλικά που δεν είναι σε θέση να εκτεθούν χωρίς απώλειες στις αντίξοες συνθήκες του ελεύθερου αέρα, το στέγαστρο δεν είναι παρά ένα από τα μέσα που αναζήτησε ο σύγχρονος άνθρωπος για να διαφυλάξει από την επιτάχυνση της καταστροφής ό,τι έφερε στο φως. Επιστημονική πράξη η ανασκαφή, βαθύτατα ουσιαστική για τη γνώση της ιστορίας του ανθρώπου και των επιτευγμάτων του και για την τέρψη όμως που αυτά μπορεί να προσφέρουν, δεν παύει να είναι ωστόσο για κάποιους αιρετικούς ή απλώς φιλοσόφους μια πράξη εγωιστική. Προτάσσοντας το δικό του καλό, ο άνθρωπος παραβλέπει τους κινδύνους που εγκυμονούν για τα αρχαία οι πράξεις του. Και καθώς ανασύρει από τη λήθη το αρχαίο κάλλος, το εκμεταλλεύεται είτε για χάρη της επιστήμης είτε για την απόλαυσή του ή και για άλλους λόγους, όπως για παράδειγμα πολιτικούς. Ετσι, ως αντιστάθμισμα η προστασία των αρχαιοτήτων αναγορεύεται σε ηθική υποχρέωση.

Στην Ελλάδα τα στέγαστρα εμφανίστηκαν τα τελευταία κυρίως χρόνια, παρ' ότι η χρήση τους διεθνώς είναι συχνή και ευπρόσδεκτη λύση. Το δυσβάσταχτο κόστος τους, ειδικά για μια χώρα η οποία διαθέτει ελάχιστα κονδύλια για τον πολιτισμό, έχει λειτουργήσει απαγορευτικά. Και μόνο χάρις στο Γ´ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, και δευτερευόντως στο B´, κατέστη δυνατό να τοποθετηθούν - ή έχουν δρομολογηθεί έστω - αυτές οι κατασκευές για την προστασία των αρχαιοτήτων.

Προστασία των θησαυρών

H λογική του στεγάστρου είναι απλή. Αν δεν μπορεί κανείς να επαναφέρει τα αρχαία στη γη, όπου βρίσκονταν σε ιδανικές περίπου συνθήκες, με σταθερή υγρασία και θερμοκρασία και βεβαίως χωρίς τους τεράστιους κινδύνους των καιρικών μεταβολών, της υπεριώδους ακτινοβολίας και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης -χωρίς να εξαιρείται και η επαφή με τους ανθρώπους - τότε προσπαθεί να αποκαταστήσει, έστω και σε ελάσσονα βαθμό, ένα περιβάλλον λιγότερο βλαπτικό.

Οσο και αν η περίπτωση λοιπόν του Ακρωτηρίου της Θήρας ήρθε στη δημοσιότητα τις τελευταίες ημέρες μέσα από ένα τραγικό συμβάν, η σύλληψη αυτής της συγκεκριμένης βιοκλιματικής μορφής φαίνεται ότι είναι ξεχωριστή.

H έσχατη λύση


«Θεωρώ ότι όλα τα αρχαία που είναι εκτεθειμένα στο φως, στη βροχή και στον αέρα πρέπει να προστατεύονται» λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νίκος Σταμπολίδης. Σε λίγους μήνες ως το τέλος του έτους θα είναι έτοιμο στην Ελεύθερνα της Κρήτης το στέγαστρο που προστατεύει μια αρχαία νεκρόπολη (αρχές 900 π.X. ως 6ο αιώνα π.X.), την οποία ο ίδιος ανασκάπτει. «Ουσιαστικά εικονογραφεί, με τις ταφικές πρακτικές που ήρθαν στο φως, τους στίχους του Ομήρου από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια» λέει για το νεκροταφείο ο κ. Σταμπολίδης. «Τα ευρήματα αυτού του είδους συνήθως τα διαλύουν, αφού πρώτα αφαιρεθεί ό, τι κινητό υπάρχει» προσθέτει επισημαίνοντας έτσι την αξία της κατασκευής του στεγάστρου.

H κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα αρχαία είναι αυτή που επιβάλλει ή όχι τη στέγασή τους, κατά την αρχαιολόγο κυρία Λίνα Μενδώνη, πρώην γενική γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού. Ενα άνθρωπο που χρειάστηκε να δει και να προωθήσει τα τελευταία χρόνια πλήθος μελέτες για στέγαστρα που έγιναν ή γίνονται ακόμη σε όλη την Ελλάδα. «H προσωπική μου θέση είναι ότι το στέγαστρο θα πρέπει να είναι η τελευταία μας λύση. Αν το μνημείο αντέχει αποδεδειγμένα, τότε είναι πολύ καλύτερα να είναι ελεύθερο μέσα στον περιβάλλοντα χώρο του» λέει η κυρία Μενδώνη.

Αλλες λύσεις υπάρχουν; Μία είναι η αμέσως καλύτερη, αν και ουδείς αισθάνεται ευτυχής με αυτήν: η κατάχωση των αρχαίων, η επαναφορά τους δηλαδή στις ίδιες συνθήκες οι οποίες το είχαν διαφυλάξει ως σήμερα. Ως μια ένδειξη σεβασμού για το ίδιο το μνημείο που βάζει σε δεύτερη μοίρα την ανθρώπινη ματαιοδοξία.
Τολμηρές ιδέες, πανάκριβες εκτελέσεις


Στο κεντρικότερο σημείο της Αθήνας, στην πλατεία Συντάγματος, ένα μικρό στέγαστρο απέναντι από τη «Μεγάλη Βρεταννία», καλύπτοντας κάποια μάλλον ταπεινά αρχαιολογικά ευρήματα, υπενθυμίζει το αρχαίο παρελθόν αυτής της πόλης, λίγα μόλις μέτρα κάτω από την άσφαλτο. Πρόκειται για ένα μόνο από τα δεκάδες σε όλη την Ελλάδα στέγαστρα κάθε μεγέθους αλλά και είδους.

«Κάθε περίπτωση είναι ad hoc» λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βασίλειος Λαμπρινουδάκης. «Το στέγαστρο εξαρτάται από τον τύπο των αρχαίων, την έκταση, την πυκνότητά τους, τη θέση στην οποία βρίσκονται (αν δηλαδή είναι εντός του οικοδομικού ιστού μιας πόλης ή σε αναπεπταμένο χώρο κτλ.). Δεν μπορεί κανείς να επιλέξει έναν ορισμένο τύπο που θα τον εφαρμόζει παντού» προσθέτει. Οπως στην περίπτωση της πλατείας Μητροπόλεως της Νάξου όπου λόγω του ευπαθούς υλικού των αρχαίων ο ίδιος οδηγήθηκε στη λύση μιας κλειστής κατασκευής, ενός είδους υπόγειου μουσείου, στην άνω επιφάνεια του οποίου αναπτύσσεται και η πλατεία του οικισμού.

Από τον λιμναίο οικισμό της Καστοριάς όπου ο καθηγητής κ. Νίκος Χουρμουζιάδης προχωρεί στην κατασκευή ενός στεγάστρου από μέταλλο και ύφασμα ως τον Επικούριο Απόλλωνα στις Βάσσες της Αρκαδίας, ο οποίος βρίσκεται εδώ και αρκετά χρόνια καλυμμένος από ύφασμα, και ως τη βιοκλιματική κατασκευή του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης η απόσταση είναι μεγάλη. Σε μεγέθη, σε υλικά, στη φόρμα.

Διαφορετικά έτσι είναι τα στέγαστρα τα οποία ολοκληρώθηκαν πριν από μερικούς μήνες στον Μαραθώνα (στο Τσέπι και στον Βρανά). Για τη Φαιστό της Κρήτης μόλις εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο μια άλλη κατασκευή σε σχήμα βεντάλιας ενώ στην Ελεύθερνα βρίσκεται στο τελικό στάδιο το στέγαστρο-υπαίθριο μουσείο. Τα ελάχιστα κατάλοιπα του Λυκείου του Αριστοτέλη στην Αθήνα αναμένουν και αυτά μιαν ανάλογη προστασία, η οποία μάλιστα έχει καθυστερήσει. Εξάλλου, προτάσεις στέγασης δεν έλειψαν, σε θεωρητικό βέβαια επίπεδο, ακόμη και για τον Παρθενώνα, με τολμηρές μάλιστα ιδέες, όπως ήταν αυτή της κάλυψής του από έναν τεράστιο γυάλινο θόλο.

Πολύ συχνά ωστόσο το κόστος είναι τεράστιο. Μπορεί η περίπτωση του Ακρωτηρίου, όπου ο προϋπολογισμός ξεπέρασε τα 41 εκατ. ευρώ - προκειμένου όμως να στεγασθούν 13,5 στρέμματα μιας πόλης - να είναι ακραία, γενικά ωστόσο είναι πολλοί παράγοντες που ανεβάζουν το κόστος. «Εκτός από το μέγεθος και τα υλικά κατασκευής, ο κυριότερος είναι η προστασία των αρχαιοτήτων» λέει ο αρχιτέκτονας του στεγάστρου της Ελεύθερνας κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης. H θεμελίωση μέσα σε αρχαιολογικό χώρο, γεγονός που συνεπάγεται παράλληλες ανασκαφικές έρευνες, η απαγόρευση χρήσης κάθε είδους μηχανημάτων, με αποτέλεσμα όλες οι εργασίες να γίνονται με τις παραδοσιακές μεθόδους, η προσωρινή στέγαση των αρχαίων όσο διαρκεί η κατασκευή, ο υψηλός βαθμός αντοχής τους και τέλος, η απομακρυσμένη συχνά θέση τους κάνουν τα στέγαστρα επιθυμητή, πλην ακριβή λύση.
Διάλογος αρχιτεκτονικής και μνημείου


«Tο ζητούμενο είναι η αρμονική σχέση ανάμεσα στο αρχαίο και το στέγαστρο, ανάμεσα στο στέγαστρο και το τοπίο» λέει ο καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Χαράλαμπος Μπούρας. Ενθερμος υποστηρικτής της λιτότητας προκειμένου γι' αυτές τις κατασκευές, θεωρεί ότι είναι λάθος τα μεγάλα στέγαστρα και θέτει ως απαραίτητη προϋπόθεση τη δυνατότητα να μπορεί να αναστραφούν, να απομακρυνθούν δηλαδή, ανά πάσα στιγμή. Ο κ. Μπούρας ωστόσο δεν παραλείπει να αναφερθεί στην περίπτωση των αρχαιοτήτων που στεγάζονται στο Νέο Μουσείο Ακροπόλεως. «Είναι μια ειδική και ευτυχής περίπτωση» λέει.

Τίποτε ωστόσο δεν είναι καλύτερο από το μνημείο ελεύθερο στον χώρο. Με αυτή τη βασική αρχή η στέγαση των αρχαιοτήτων μπορεί να συντελεί στη διατήρησή τους, αφαιρεί ωστόσο σημαντικό μέρος της εικόνας τους, ήδη τρωμένης από τον χρόνο και άλλες επεμβάσεις. «Οφείλουμε να λαμβάνουμε πάντα υπόψη μας την αισθητική συμβατότητα του στεγάστρου με το μνημείο, αλλά και με αυτό που νοείται ως περιβάλλον χώρος του αρχαίου» λέει ο κ. Σταμπολίδης.

«H μορφή του στεγάστρου καλείται να βοηθήσει στην ανάδειξη του μνημείου συγχρόνως με την προστασία του, χωρίς να προσβάλει το ίδιο ή τον περιβάλλοντα χώρο του» είναι και η άποψη της κυρίας Λίνας Μενδώνη. Κατά πόσο όμως επιτυγχάνεται αυτό;

Ο αρχιτέκτονας κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης, ο οποίος βρίσκεται στην πλευρά εκείνων που καλούνται να υλοποιήσουν ιδέες και να εφαρμόσουν οδηγίες, μιλάει για έναν διάλογο μεταξύ της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και του αρχαίου. «Ενα στέγαστρο μπορεί να είναι καλαίσθητο ή ακαλαίσθητο αλλά να προστατεύει εξίσου καλά τον χώρο. Ο σκοπός είναι να μην ανταγωνίζεται αρχιτεκτονικά το μνημείο, να μην προβάλλεται έναντι αυτού ή να υπερέχει εικαστικά» λέει.

Είναι μόδα τα στέγαστρα; Κάποιοι το φοβούνται. Αλλά όλοι τα θεωρούν αναγκαίο κακό. Και ίσως γι' αυτό η αναστρεψιμότητά τους να είναι η μόνη δικλίδα ασφαλείας.






Παραμένει το στέγαστρο που μπήκε προσωρινά...

Ντ. Αυλωνίτη - ΕΘΝΟΣ 11-11-2008



Αν και υπάρχει από το 1987, το αποκαλούμενο προσωρινό στέγαστρο του ναού του Επικούρειου Απόλλωνα θα παραμείνει επ αόριστον στη θέση του, ενώ οι εργασίες που γίνονται στο εσωτερικό του συνεχίζονται.


Μέχρι το τέλος του 2008 θα έχει ολοκληρωθεί η επαναφορά των έξι κιόνων της βόρειας πρόσοψης του ναού - με προϋπολογισμό που ανέρχεται στα 2.934.700 ευρώ.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο της επιτροπής συντήρησης Αλέξανδρο Μάντη, οι μετέπειτα εργασίες θα ολοκληρωθούν μετά τη χρηματοδότηση των 4 εκατομμυρίων ευρώ από την ΕΣΠΑ (Επιχειρησιακό Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης) όπου θα ενταχθεί το έργο.

«Το στέγαστρο θα παραμείνει παρόλο που έχουν γίνει κι άλλες σκέψεις. Η αλλαγή θα αναστατώσει το μνημείο και θα καθυστερήσει την επαναφορά του. Ετσι δεν αποτελεί προτεραιότητα. Θα μελετηθεί αργότερα ξανά», δήλωσε ο υπουργός Πολιτισμού κ. Μιχάλης Λιάπης που επισκέφθηκε την προηγούμενη Πέμπτη, τον ναό του Επικούρειου Απόλλωνα, που από το 1986 ανήκει στα προστατευόμενα από την UNESCO μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

«Οι εργασίες αναστήλωσης προχωρούν ικανοποιητικά. Βρίσκομαι εδώ για να επιθεωρήσω το έργο, αλλά κυρίως να διαπιστώσω ιδίοις όμμασι τις ανάγκες, προκειμένου να επεκτείνουμε τις αναστηλωτικές εργασίες και στην επόμενη προγραμματική περίοδο», συνέχισε ο υπουργός.

Στη διάρκεια της επίσκεψής του ο κ. Λιάπης είχε και μια έντονη διαμαρτυρία, την παρέμβαση του δημάρχου Είρας Μεσσηνίας Γιάννη Αδαμόπουλου, που δεν είχε κληθεί να είναι παρών στην επίσκεψη του υπουργού.

Ο κ. Αδαμόπουλος ζήτησε να ξεκαθαριστούν τα όρια του ναού, δηλαδή το αν ανήκει ο Επικούρειος στον Νομό Ηλείας ή Μεσσηνίας και στον Δήμο Ανδρίτσαινας ή Είρας, αντίστοιχα. Απείλησε μάλιστα με μηνύσεις και με κλείσιμο του δρόμου προς τον ναό εάν δεν ξεκαθαριστεί το ζήτημα.

Ο κ. Λιάπης ζήτησε να λύσουν το ζήτημα οι δύο δήμαρχοι μεταξύ τους. Οι τεχνίτες που δουλεύουν για το μνημείο, με επιστημονική αφοσίωση και κέφι, φτάνουν τους έντεκα, ενώ αναζητούνται παραπάνω. Τον ναό τον επισκέπτονται 50.000 άτομα τον χρόνο.







Οι εργασίες αποκατάστασης


Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/11/2008



«Από τον προσεχή Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο θα είναι κλειστός ο δρόμος προς τον ναό του Επικουρίου Απόλλωνος», απείλησε ο δήμαρχος της Είρας Μεσσηνίας τον υπουργό Πολιτισμού Μιχάλη Λιάπη στην πρόσφατη επίσκεψή του. Ο λόγος; Τον περίφημο αυτό ναό, που θεωρείται ο «Παρθενώνας» της Πελοποννήσου, τον διεκδικούν από χρόνια δύο νομοί (Μεσσηνίας, Ηλείας) και φυσικά... ολόκληρη η οικουμένη, με δεδομένο ότι είναι το πρώτο ελληνικό μνημείο που εντάχθηκε το 1986 -πριν και από τον Παρθενώνα- στα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.


«Να μας πείτε, κύριε υπουργέ, πού ανήκει ο Επικούριος», επέμεινε ο δήμαρχος καθώς από το 1950 έχουν αλλάξει δυο-τρεις φορές τα όρια των νομών και πότε εμπίπτει στον έναν και πότε στον άλλο. «Ανήκει στην Ελλάδα», του απάντησε ο Μιχάλης Λιάπης που έφτασε ώς τις Βάσσες της Φιγαλείας, στο όρος Κωτίλιον, 13 χλμ. πάνω από την Ανδρίτσαινα, για να επιθεωρήσει τα έργα που γίνονται εκεί από το 2001, κάτω από αντίξοες συνθήκες, με λιγοστό προσωπικό: έντεκα εκπαιδευμένους τεχνίτες από τα γύρω χωριά.

«Οι εργασίες εδώ γίνονται τους τέσσερις καλοκαιρινούς μήνες, γιατί βρισκόμαστε σε υψόμετρο 1.131 μ. και τον χειμώνα πιάνει χιόνι», εξήγησε στον υπουργό ο υπεύθυνος του έργου, πολ. μηχανικός Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, δείχνοντάς του τους έξι (από τους 10) δωρικούς κίονες που είναι έτοιμοι να επιστρέψουν ολόσωμοι στη θέση τους, μετά την εξυγίανση των θεμελίων της βόρειας κιονοστοιχίας του ναού.

«Αν χρειάστηκαν εφτά χρόνια για να αναστηλωθεί το ένα δέκατο του ναού, σε πόσα χρόνια θα έχει ολοκληρωθεί η επέμβαση;», ρωτήσαμε τον πρόεδρο της Επιτροπής Επικουρίου, Αλ. Μάντη. Ο κ. Μάντης απάντησε ότι τα δύσκολα έχουν πια περάσει. Γνωρίζουν πλέον την παθολογία του μνημείου και πώς θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματά του. Μετά την αποξήλωση των θεμελίων της βόρειας πλευράς, διαπίστωσαν ότι τα νερά της βροχής και το χιόνι «τρώνε» τον άργιλο που υπάρχει ανάμεσα στον βράχο και στα θεμέλια του κτιρίου προκαλώντας καθιζήσεις σε διάφορα μέρη του ναού και ένα είδος διολίσθησης που τον κάνει να γέρνει. Εχουν βρει τοπικό ασβεστόλιθο ανοιχτού γκρίζου χρώματος, με τον οποίο έχει κατασκευαστεί ο ναός, για τις απαραίτητες συμπληρώσεις.

Ωστόσο, χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση του έργου δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως εγκεκριμένες μελέτες για τη συνέχιση της αναστήλωσης στις δύο μακριές πλευρές του ναού, που θα αρχίσει τον καινούργιο χρόνο (2009-2013) εάν και εφόσον ενταχθεί το έργο στο ΕΣΠΑ (με 4 εκατ. ευρώ). Το υποσχέθηκε ο υπουργός Πολιτισμού, αν και δικαίωμα ένταξης στο ΕΣΠΑ δεν έχει πλέον το ΥΠΠΟ αλλά οι περιφερειάρχες.

Για την αντικατάσταση του πλαστικού στεγάστρου, που έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα όρια της αντοχής του (τοποθετήθηκε το 1987 για να μείνει δέκα χρόνια), ο κ. Μάντης είπε ότι δεν την κρίνει επί του παρόντος αναγκαία. Αντίθετα, ένα τέτοιο έργο «θα προκαλούσε αναστάτωση σε όλο το εργοτάξιο και θα καθυστερούσε την αναστήλωση. Κι εμάς δεν μας ενδιαφέρει το στέγαστρο, αλλά το μνημείο», τόνισε. Και επισήμανε ότι εκείνο που χρειάζεται ο Επικούριος για να απαλλαγεί οριστικά από την τέντα είναι επιπλέον προσωπικό, και προειδοποίησε τον υπουργό ότι θα αναζητήσει πρόσθετα κονδύλια από χορηγίες. Του πρότεινε μάλιστα να ζητήσει κι εκείνος χρήματα για την αναστήλωσή του από τις χώρες που τον έχουν λεηλατήσει. Κυρίως τη Μεγ. Βρετανία, που έχει την περίφημη ιωνική ζωφόρο από τον σηκό του ναού.

Οι 23 ανάγλυφες πλάκες της ζωφόρου, που απεικονίζουν σκηνές Κενταυρομαχίας και Αμαζονομαχίας, θεωρούνται από τους μελετητές έργα του γλύπτη Παιωνίου, που φιλοτέχνησε και τη Νίκη στην Ολυμπία. Οι πλάκες αυτές βρέθηκαν στην πρώτη συστηματική ανασκαφή του μνημείου, το 1812, επί Τούρκου διοικητή Πελοποννήσου Βελή πασά μαζί με πολλά άλλα θραύσματα από τις μετόπες και τα ιωνικά κιονόκρανα. Αφού φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό, βγήκαν σε δημοπρασία. Ετσι, με εντολή του Αγγλου αντιβασιλέα Γεωργίου αγοράστηκαν και από το 1815 βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.

Οι περιπέτειες, αρχαίες και νέες, του ναού

**Το 420-400 π.Χ. χτίζεται ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα από Αρκάδες.

**Το 174 μ.Χ. τον περιγράφει ο Παυσανίας ως έναν ναό που συνδυάζει το κάλλος και την αρμονία. Ως αρχιτέκτονά του αναφέρει τον Αθηναίο Ικτίνο.

**Επί Αυγούστου, Ρωμαίου αυτοκράτορα αρχίζει η καταστροφή του. Τότε αφαιρέθηκαν τα αετωματικά γλυπτά και οι ανάγλυφες μετόπες της πρόστασης για να διακοσμήσουν δημόσια κτίρια στη Ρώμη.

**Το 522 και 551 μ.Χ. οι σεισμοί της Ολυμπίας ολοκλήρωσαν την καταστροφή. Επεσε πρώτα η στέγη.

* Η πρώτη αναστήλωσή του έγινε το 1908, αλλά το 1965 επλήγη και πάλι από σεισμό.

**Από το 1967 άρχισαν οι συζητήσεις για την προστασία του.

**Το 1975 συστάθηκε η πρώτη επιτροπή για την αναστήλωσή του.

* Το 1987 απέκτησε προσωρινό στέγαστρο.

* Το 2001 άρχισε η αποξήλωση της βόρειας στενής πλευράς του ναού.

* Το 2008 παραδίδεται το έργο αυτό και αρχίζει νέο πρόγραμμα αναστήλωσης των μακρών πλευρών.





Τρία οικολογικά SOS από την Ολυμπία



ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 11/08/2007
Του ΠΑΝΟΥ ΤΡΙΓΑΖΗ*

Ολυμπία δεν είναι μόνον η Αρχαία Ολυμπία, κοιτίδα της ολυμπιακής ιδέας, που τυγχάνει κάποιας προσοχής από το «κράτος των Αθηνών». Είναι η Επαρχία Ολυμπίας του Ν. Ηλείας, περιοχή προικισμένη από τη φύση και την Ιστορία, που ζει έντονα προβλήματα και άμεσες απειλές για την «προίκα» της. Οι κάτοικοί της έχουν μπουχτίσει από υποσχέσεις, που συνήθως δίνονται απλόχερα προεκλογικά και «ξεχνιούνται» μετεκλογικά.

Η παρουσίαση ενός ενδιαφέροντος βιβλίου («Αλλοτινές Εποχές» του Θοδωρή Κόλλια) για το Γιαννιτσοχώρι, με έφερε πρόσφατα στις εκβολές τής Νέδας και μου έδωσε την ευκαιρία και άλλων επισκέψεων που μου γέννησαν αισθήματα τα οποία θα μπορούσα να συνοψίσω με «τρία SOS».

SOS από το ιστορικό Λέπρεο, που μεγάλο μέρος του πευκοδάσους του κάηκε πριν από περίπου έναν μήνα και τώρα ζει με την αγωνία των πλημμυρών του φθινοπώρου. Το επείγον αίτημα προς τη νομαρχία και την Περιφέρεια είναι να γίνουν τα απαραίτητα έργα μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, πριν αρχίσουν οι μεγάλες βροχές.

SOS από τον Ναό του Επικούριου Απόλλωνα, κοντά στην Ανδρίτσαινα, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της αρχαιότητας (έργο του Ικτίνου), που ζητεί πρόσθετο προσωπικό και άμεση χρηματοδότηση για τη συνέχιση των έργων αναστήλωσής του. Την ίδια ώρα, είναι απαράδεκτο να θυμόμαστε «αραιά και πού» το ζήτημα της ζωφόρου του ναού, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

SOS από την ξακουστή Νέδα, το μόνο θηλυκό ποτάμι της Ελλάδας, που ενώνει τους Νομούς Ηλείας και Μεσσηνίας και χρειάζεται έναν ενιαίο φορέα προστασίας και ανάδειξης, ώστε να σχεδιαστεί κατάλληλα η αξιοποίηση της χρηματοδότησης που έχουν υποσχεθεί οι δύο περιφέρειες. Η κοιλάδα της Νέδας έχει σπάνιες ομορφιές και η προσέλκυση ποιοτικού φυσιολατρικού τουρισμού μπορεί να γίνει μοχλός ήπιας και αειφόρου ανάπτυξης για τα γύρω χωριά, που ερημώνουν. Ωστόσο, με ανησύχησε η ανεξέλεγκτη αμμοληψία, που πρέπει να είναι πυκνή κοντά στο Πρασιδάκι, δεδομένου ότι μέσα σε 10 λεπτά μέτρησα τρία φορτηγά να περνούν, γεμάτα άμμο και χαλίκι.

Η ένωση της οικολογίας με την αρχαιολογία στην Επαρχία Ολυμπίας είναι αναγκαία, ώστε να υπάρξει και η απαιτούμενη τουριστική ανάπτυξη με την εξασφάλιση και του κατάλληλου οδικού δικτύου, για τη σύνδεση όλης της περιοχής, συμπεριλαμβανομένης και της Τριφυλίας.

Ελπίζω οι παραπάνω επισημάνσεις να ακουστούν από τους κρατούντες στο κεντρικό και στο τοπικό επίπεδο. Και ας πάψουν ορισμένοι να αποπροσανατολίζουν, εγείροντας ανύπαρκτα προβλήματα και καλλιεργώντας τοπικιστικές αντιθέσεις, π.χ. για το πού ανήκει ο Επικούριος Απόλλωνας.

* Ο Πάνος Τριγάζης, μέλος της Π.Γ. του ΣΥΝ, κατάγεται από τη Μύνθη Ολυμπίας.






Εξηγήσεις για την κλοπή


ΛΟΝΔΙΝΟ ΙΩΑΝΝΑ ΝΙΑΩΤΗ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 03/08/2002



Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες το Βρετανικό Μουσείο ανακοίνωσε την απόφασή του να μειώσει το προσωπικό του, απολύοντας ακόμα και συντηρητές, προκειμένου να περιορίσει το έλλειμμα 3,5 εκατ. στερλινών, που παρουσιάζει.


Η κίνηση προκάλεσε αμέσως αντιδράσεις και επικρίσεις τόσο από ανθρώπους του πνεύματος και των τεχνών όσο και επιστημονικούς οργανισμούς που εκτίμησαν ότι «η κρίση στο βρετανικό πολιτιστικό οργανισμό δεν είναι μακριά».

«Το μεγαλύτερο πολιτιστικό μας ίδρυμα αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα. Η παγκόσμια φήμη του έχει χτιστεί σταδιακά κατά τη διάρκεια των χρόνων - όταν όμως αμφισβητηθεί με τέτοιο τρόπο το μουσείο δεν θα μπορέσει να ανακτήσει την παλιά αίγλη του», δήλωνε πρόσφατα ο Ντέιβιντ Λι, διευθυντής της Ενωσης Συντηρητών. Για να προσθέσει: «Μέχρι πότε το Βρετανικό Μουσείο θα μπορεί να υπερασπίζεται τη φήμη και να υποστηρίζει ότι είναι το καλύτερο μέρος στον κόσμο για τη φύλαξη αρχαιοτήτων όπως τα Γλυπτά του Παρθενώνα;».

Η κρίση αυτή τη φορά ήρθε με τη μορφή της δεύτερης κλοπής μέσα σε δύο χρόνια ελληνικής αρχαιότητας από το Βρετανικό Μουσείο. Την περασμένη Τρίτη το βράδυ οι φύλακες του μουσείου ανακάλυψαν ότι μία μικρή μαρμάρινη κεφαλή του 6ου π.Χ. αιώνα είχε κλαπεί από την αίθουσα 13 του μουσείου. Το αντικείμενο είχε ύψος 12 εκατοστών και ξεχώριζε εύκολα καθώς είχαν αποξεσθεί η μύτη και μέρος του προσώπου. Σύμφωνα με εκτιμητές τέχνης -χωρίς να υπολογίσουμε την αρχαιολογική του αξία- η τιμή του στην αγορά μπορεί να φτάσει τις 25 ή ακόμα και τις 50 χιλιάδες στερλίνες (πάνω από 75 χιλιάδες ευρώ).

«Σύγχυση»

«Στην αρχή υπήρχε κάποια σύγχυση γιατί κανείς δεν ήξερε εάν το αντικείμενο αφαιρέθηκε από την προθήκη για καθαρισμό ή συντήρηση. Καταλήγουμε όμως στο συμπέρασμα ότι κάποιος κατάφερε να αφαιρέσει το κεφαλάκι από τη βάση του και να διαφύγει απαρατήρητος», δήλωσε εκπρόσωπος της Ιντερπόλ που ειδοποιήθηκε αμέσως μόλις έγινε αντιληπτή η κλοπή.

Το περιστατικό δεν αποτελεί και το καλύτερο «ποδαρικό» για τον καινούργιο διευθυντή του μουσείου, Νιλ Μακ Γκρέγκορ, που μόλις αυτήν την εβδομάδα ανέλαβε τα καθήκοντά του. Ο ίδιος απέφυγε να προβεί σε δηλώσεις για την κλοπή λέγοντας μόνο ότι οι έρευνες έχουν ξεκινήσει και ότι το κλειστό κύκλωμα παρακολούθησης του μουσείου έχει καταγράψει τα γεγονότα. Ο Ελληνας υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος, με επιστολή του στο νέο διευθυντή ζητεί ενημέρωση για την κλοπή δεδομένου του ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος που έχει η Ελλάδα για τις αρχαιότητές της όπου και αν βρίσκονται.

Ο εκπρόσωπος του μουσείου όμως, Αντριου Χάμιλτον, παρουσιάστηκε ίσως λίγο «προκλητικός», δηλώνοντας: «Είναι αδύνατον σε ένα χώρο που τον επισκέπτονται 25 χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά να επιτηρείται το κάθε εύρημα την κάθε στιγμή».

Οι περικοπές

Το εύλογο ερώτημα είναι αν οι περικοπές στα λειτουργικά έξοδα που είχε προσφάτως ανακοινώσει η διεύθυνση του μουσείου έχουν οδηγήσει σε χαλάρωση των μέτρων ασφάλειας και φύλαξης. Οπως και δύο χρόνια πριν, όταν είχε κλαπεί από το Βρετανικό Μουσείο χεράκι από γλυπτό της ζωφόρου του ναού του Επικούριου Απόλλωνα, το οποίο και δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα, οι εκπρόσωποι του μουσείου αρνήθηκαν να σχολιάσουν θέματα ασφάλειας του μουσείου.

Στην τηλεφωνική συνομιλία μας ο εκπρόσωπος του μουσείου αρνήθηκε να σχολιάσει εάν, για παράδειγμα, κάποιες αίθουσες φυλάσσονται καλύτερα από άλλες και αν όντως τώρα, μετά την κλοπή, το μουσείο θα προχωρήσει σε αναθεώρηση του συστήματος ασφάλειας. «Ο τομέας της ασφάλειας δεν έχει επηρεαστεί από τα μέτρα λιτότητας που αναγκαστήκαμε να υιοθετήσουμε. Η ασφαλής φύλαξη των εκθεμάτων αποτελεί για το μουσείο προτεραιότητα», επισήμανε ο εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου. Και πρόσθεσε: «Παρ' όλα αυτά σε όλο τον κόσμο τα μουσεία πέφτουν θύματα μιας πολύ μικρής μειοψηφίας βανδάλων ή επαγγελματιών κλεπτών».

Πάντως, σύμφωνα με εσωτερικές πληροφορίες από το Βρετανικό Μουσείο, η αίθουσα 13, απ' όπου και κλάπηκε η κεφαλή, παρουσιαζόταν «κλειστή». Οπως δηλαδή επισημαίνεται, λόγω έλλειψης προσωπικού ασφάλειας στην είσοδο της αίθουσας ήταν τοποθετημένος ιμάντας που απαγόρευε τη διέλευση επισκεπτών, όπως συμβαίνει στις αίθουσες όπου εκτελούνται έργα.

Η κλοπή της κεφαλής είναι πιθανό να φέρει και πάλι το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στα πρωτοσέλιδα, καθώς τα πάγια επιχειρήματα του Βρετανικού Μουσείου για άρτια φύλαξη τους κλονίζονται.

Αξίζει να θυμίσουμε όμως το σχόλιο του Βρετανικού Μουσείου ύστερα από την προηγούμενη κλοπή: «Η αίθουσα απ' όπου κλάπηκε το χεράκι της ζωφόρου του Επικούριου Απόλλωνα, δεν έχει καμία σχέση με την γκαλερί Ντουβίν όπου φυλάσσονται τα γλυπτά. Οπότε και δεν ευσταθούν συγκρίσεις για τα θέματα ασφάλειας».




Πρόγραμμα αποκατάστασης


N. KΟNTPAPΟY-PAΣΣIA – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ( 14/03/1998)



Ορίστηκε τελικά (έπειτα από καθυστέρηση πέντε μηνών) η νέα Eπιτροπή Συντήρησης του Nαού του Eπικουρίου Aπόλλωνα προκειμένου να αρχίσουν τα έργα προστασίας του μνημείου. Yπενθυμίζουμε ότι το Kεντρικό Aρχαιολογικό Συμβούλιο έχει από πέρυσι τον Iούνιο αποφασίσει τη διάλυση του αρχαίου ναού (έργο του Iκτίνου) για να εξυγιανθούν τα θεμέλιά του, πράγμα που σημαίνει ότι θα μετακινηθούν και θα επανατοποθετηθούν 2.000 λίθοι και θα μετατοπιστούν 37 ολόσωμοι κίονες (μέσου βάρους 13 τόνων).
H αποκατάσταση υπολογίζεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί σε 15 χρόνια με βάση τη μελέτη του αρχιτέκτονα Δ. Σβολόπουλου, που έχει ήδη κριθεί και επαινεθεί από την επιστημονική κοινότητα στο διεθνές συνέδριο που έγινε με αντικείμενο τη διάλυση και ανασύνθεση του ναού αυτού, του εφάμιλλου σε κάλλος με τον Παρθενώνα, που βρίσκεται στις Bάσσες Φιγαλίας (στα βουνά Aρκαδίας, Hλείας, Mεσσηνίας, 14 χλμ. από την Aνδρίτσαινα). Οι σύνεδροι είχαν αποφανθεί τότε πως «η κατάσταση της περίστασης του ναού δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί με ημίμετρα». Οι κολόνες έχουν φύγει τελείως από τη θέση τους γι' αυτό είχαν ταχθεί υπέρ της εκτεταμένης επέμβασης. Eίχαν επίσης θεωρήση αναγκαία την αναδιάταξη των λίθων του σηκού, προκειμένου να διορθωθούν τα λάθη της αναστήλωσης των αρχών του αιώνα και να αφαιρεθούν τα βλαπτικά σιδερένια στοιχεία που είχαν τοποθετηθεί. Mένει τώρα η μελέτη αυτή να υλοποιηθεί.
Στην προχθεσινή πρώτη συνεδρίαση της Eπιτροπής Eπικουρίου που έγινε στο γραφείο του νέου προέδρου της Γιάννη Tζεδάκι, προϊσταμένου της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων, ενημερώθηκαν τα νέα μέλη της και αποφασίστηκε η δημιουργία επί τόπου εργοταξίου με εργαστήριο συντήρησης και τοποθέτηση γερανογέφυρας. Ολα αυτά προϋποθέτουν μεγάλες δαπάνες και εξεύρεση εξειδικευμένου προσωπικού που θα πρέπει να θέλει να εγκατασταθεί στην απομακρυσμένη αυτή περιοχή και να δουλέψει κάτω από αντίξοες συνθήκες. Tο ετήσιο κόστος της απασχόλησης του προσωπικού έχει υπολογιστεί στα 230 εκ. δρχ., ενώ η συνολική δαπάνη για την αποπεράτωση του μνημείου στα 4, 7 δισ.
H Eπιτροπή αποφάσισε να αρχίσει το έργο και παράλληλα να προωθηθούν δύο μικρότερα έργα στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου: οι εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης του κοινού (μια μελέτη εγκεκριμένη και έτοιμη να δημοπρατηθεί με 250 εκ. δρχ. από τα ΠEΠ), βάσει της οποίας αλλάζει η είσοδος του κοινού στον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο δημιουργώντας μια πορεία ώσπου να φτάσει κανείς στο μνημείο με χαμηλά και μικρά κτίρια, τα οποία θα διαθέτουν πληροφοριακό υλικό, έτσι που να προετοιμάζεται ο επισκέπτης πριν από την άνοδο στο ναό. Aλλωστε και στην αρχαιότητα οι προσκηνυτές ακολουθούσαν πορεία εξαγνισμού λούζονταν σε μια πηγή και έπειτα έμπαιναν στον ιερό χώρο.
H δεύτερη μελέτη αφορά έναν εκθεσιακό χώρο που θα στεγάσει ένα μέρος του διάσπαρτου υλικού που βρίσκεται αυτή τη στιγμή εκτεθειμένο στην ύπαιθρο.
Ωστόσο τα μέλη της Eπιτροπής περίμενε και μια έκπληξη. Eμαθαν πως πρέπει να βρουν άλλον αρχιτέκτονα για την εκτέλεση της μελέτης Σβολόπουλου αφού αυτός, όπως ειπώθηκε, παραιτήθηκε οικειοθελώς από την υλοποίησή της. Οπότε προστίθεται ακόμη ένα πρόβλημα για την έναρξη του έργου. Eξάλλου από μηνός ο κ. Σβολόπουλος έχει μετατεθεί από το Γραφείο Eπικουρίου, στο οποίο υπηρετούσε κάμποσα χρόνια, στη Διεύθυνση Aναστήλωσης Aρχαίων Mνημείων.
H πλήρης σύνθεση της Eπιτροπής Eπικουρίου έχει ως εξής: Γιάννης Tζεδάκις (πρόεδρος), Ξένη Aραπογιάννη (προϊσταμένη Eφορείας Ολυμπίας) με αναπληρωτή τον Λάζαρο Kολώνα, Nικόλαος Kαλτσάς (αναπλ. Mιχαήλ Πετρόπουλος), Iορδάνης Δημακόπουλος (αναπλ. Iω. Kνιθάκη), Σπυρίδων Σώρας (αναπλ. Aννα Σιγανίδου), Mανώλης Kορρές (αναπλ. Iωάννα Tιγκινάκα), Aλέξανδρος Παπανικολάου (αναπλ. Δημοσθένης Zιρώ), Δημήτρης Mπαϊρακτάρης (αναπλ. Kαλλιόπη Kουζέλη). Kαθήκοντα εισηγητή θα έχει η κ. Aραπογιάννη, στην ευθύνη της οποίας υπάγεται το μνημείο.





Πάθη χωρίς τέλος για τον Επικούριο Απόλλωνα

Γιώτα Συκκά ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 08-11-2001







Δεν έχουν τέλος όπως φαίνεται τα πάθη του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Φιγαλείας. Με ενάμιση χρόνο καθυστέρηση εξετάστηκε στο Kεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η προμελέτη για τη δημιουργία εργοταξίου στην περιοχή του ναού, προκειμένου να προχωρήσουν τα αναστηλωτικά έργα. Σαν να μην έφτανε αυτό, ενάμιση χρόνο τώρα το Δημόσιο πληρώνει ενοίκιο για τη φύλαξη του γερανοφόρου οχήματος που ήρθε από το εξωτερικό, χωρίς αυτό να χρησιμοποιείται στα έργα.
Η πρώτη προμελέτη για τη δημιουργία εργοταξιακών οικημάτων στον αρχαιολογικό χώρο (όπως και οικημάτων για τη φύλαξη του γερανοφόρου) συζητήθηκε στον KΑΣ την ίδια εποχή, αλλά απορρίφθηκε. Το θέμα σχεδόν ξεχάστηκε μέχρι που προχθές επανήλθε. Αποτέλεσμα της καθυστέρησης, εκτός των άλλων, ήταν να καταβάλλεται ενοίκιο φύλαξης για το όχημα που ήταν σε απραξία. Μέλος του KΑΣ μάλιστα σχολίασε χαρακτηριστικά ότι «θα πληρώσουμε διπλά τη γερανογέφυρα», εννοώντας τα χρήματα του ενοικίου φύλαξης.
Το Συμβούλιο, πάντως, ενέκρινε προχθές νέα προμελέτη για την εγκατάσταση του εργοταξίου στον Επικούριο και τώρα απομένει να συνταχθεί και να συζητηθεί η οριστική μελέτη. Από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα της κλασικής αρχιτεκτονικής, ο ναός που χτίστηκε το 430 - 410 π.Χ. από τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα, Ικτίνο, αντιμετωπίζει σήμερα δυστυχώς πολλά προβλήματα. Από τη μία λόγω των ισχυρών ανέμων που πνέουν στην ειδυλλιακή περιοχή του όρους Λυκαίου, αλλά και εξαιτίας της φύσης του εδάφους που 'ναι χτισμένος.
Το KΑΣ σε παλαιότερη συνεδρίασή του είχε αποφασίσει ύστερα από πρόταση της Επιτροπής Συντήρησης του Μνημείου, τη σταδιακή αποσυναρμολόγηση του ναού και την αποκαθήλωση 2.000 αρχιτεκτονικών μελών, τη συντήρηση και την επαναφορά στην αρχική τους θέση. Ηδη η καταβίβαση των επιστυλίων έχει ξεκινήσει και σε λίγο θα αρχίσουν να κατεβαίνουν και οι κίονες. Ο εργοταξιακός χώρος λοιπόν είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή εξέλιξη του έργου, αφού η γερανογέφυρα θα μεταφέρει από τον ναό στο εργοτάξιο τα βαριά αρχιτεκτονικά μέλη.
Το εργοτάξιο δεν θα είναι περισσότερο από 360 τ.μ., από τα οποία τα 260 θα είναι η περιοχή που θα καλύψει με τον όγκο της η γερανογέφυρα και τα υπόλοιπα τα εργαστήρια. Εκεί θα τοποθετηθούν τα επιστύλια και ο σηκός, ενώ οι κίονες στο εσωτερικό της τέντας.
Οσο για την τελευταία που τοποθετήθηκε πάνω από το μνημείο το 1987, θα ξηλωθεί -κατά τα λεγόμενα των μελών του KΑΣ- μαζί με το εργοτάξιο. Το ερώτημα βέβαια είναι πότε θα ολοκληρωθεί το σημαντικό αυτό έργο στις Βάσσες Φιγαλίας «από τα πιο ιδιόμορφα που χρειάζεται βοήθεια», όπως υπογράμμισε ο κ. Λαμπρινουδάκης. Σύμφωνα με τα αρχικά χρονοδιαγράμματα επρόκειτο να διαρκέσει 15 με 20 χρόνια, με τις καθυστερήσεις όμως που παρατηρούνται, άγνωστος παραμένει ο χρονικός ορίζοντας των εργασιών.








Επικούριος και Επικούρειος

Βασίλης Πλάτανος - ΑΥΓΗ

Να κατεδαφιστεί ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας και ν' αναστηλωθεί μέσα σε δεκαπέντε χρόνια. Απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), που ανησυχεί σφόδρα τους Αρκάδες, αλλά δεν εκτελείται. Θα είναι ασεβής και βέβηλη πράξη αν εκτελεστεί, γι' αυτό προβληματίζει πάρα πολύ.
Επικούριος και Επικούρειος. Επί-Κούρος, βοηθός θεός. Επικούρειος, επιρρεπής στις ηδονές, ηδυπαθής, αισθησιακός, φιλήδονος, ηδονιστής, ευδαιμονιστής.
Ο μεγαλοπρεπής θαυμαστός ναός, αφιερωμένος στον Επικούριο Απόλλωνα, περιβάλλεται από πυκνή ομίχλη, θεόρατα αρκαδικά βουνά, άγρια βράχια, φτωχούς θάμνους. Εκεί γυροφέρνει ο Πάνας, αυτός που φροντίζει και προστατεύει τους βοσκούς και τα κοπάδια τους.
Αυτός ο αιώνιος κεφάτος οιστρηλατημένος τραγόμορφος δαίμονας Πάνας, με τον φαλλό του πάντα σε στύση να κυνηγά τις νύμφες και τα βοσκόπουλα. Την παράσταση βλέπουμε στον αττικό κωδωνόσχημο κρατήρα, φιλοτεχνημένο από τον "ζωγράφο του Πανός" γύρω στο 470-460 π.Χ., που βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Γλεντούσε στις αρκαδικές βουνοκορφές, στο Μαίναλο, στην Οστρακίνα, στον Πάρνωνα, μέσα στον θρίαμβο που έχει η άγρια φύση, με τους Σάτυρους και τους Σειλινούς, με τις Δρυάδες και Ναϊάδες και να ο Επικούριος Απόλλωνας, ο κιθαρωδός, που τους συντροφεύει με τη λύρα του, αυτός ο θαυμάσιος θεός της μουσικής, του φωτός και της αρμονίας. Ο ναός βρίσκεται προστατευμένος κάτω από στέγαστρο (πάνινη τέντα - τσαντίρι) από το 1987, με σεισμογράφο δίπλα στις κολόνες του, που καταγράφει κάθε σεισμική κίνηση, με σοβαρά προβλήματα, φθορές, μετακινήσεις, ξηλώματα και παραμορφώσεις.
Όπως με πληροφόρησε ο φύλακας, πηγαινοέρχονται συνέχεια Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες και άλλοι επιστήμονες, κάνουν μελέτες. Μήπως και σωθεί, γιατί κινδυνεύει να γκρεμιστεί, επειδή τον χτυπάνε οι βοριάδες, η παγωνιά, η υγρασία, η... καθαρή ατμόσφαιρα, η αγριάδα, που βοηθά -είναι κι αυτή "επίκουρος"- να ξεφυτρώνουν αγριόχορτα, κυανοφύκη, χλωροφύκη, διάτομα, λειχήνες, μύκτες, βρυόφυτα, πτεριδόφυτα, σπερματόφυτα. Σαν το σαράκι, "τρώνε" τον ασβεστόλιθο, την γκρίζα ντόπια πέτρα, που μ' αυτή είναι χτισμένος ο ναός το 430-417 π.Χ. από τους μεγαλοφυείς αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, αυτούς που μαζί με τον Φειδία χτίσανε με πεντελικό μάρμαρο και τον Παρθενώνα στην Αθήνα, τον οίκο, δηλαδή το ιερό της Παρθένου (εννοείται Αθηνάς), τον "Νεώ μέγα", το 447-432 π.Χ.
Χτίστηκε ο Επικούριος πάνω σε θεμέλια από παλαιότερο ναό, αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Τον προσφέρανε στον θεό οι κάτοικοι της Φιγαλείας, γιατί τους γλίτωσε από φοβερή επιδημία στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Είναι αυστηρά δωρικός περίπτερος ναός, από τους καλύτερα σωζόμενους αρχαίους ναούς, μετά το Θησείο, το αφιερωμένο στον Ήφαιστο. Ο προσανατολισμός του είναι στον βοριά, αντί στ' ανατολικά, όπως συνηθιζόταν σε αρχαίους ναούς. Στο χάραμα το φως και κατόπι ο ήλιος, δεν μπαίνουν από την μπροστινή είσοδο, αλλά τρυπώνουν στο άδυτο από ένα ξέχωρο άνοιγμα, βημόθυρο, στο αρχιτεκτονικό μεγαλούργημα, στην ανατολική μεριά.
Η γλυπτή ζωφόρος, η διακόσμηση που μ' αυτή στολιζόταν ο ναός εσωτερικά, από 23 μαρμαρόγλυφες πλάκες, είναι συγκλονιστικό έργο σκαλισμένο από τον κορυφαίο γλύπτη Αλκαμένη. Γλυπτά συμπλέγματα που δείχνουν τον Απόλλωνα και την Άρτεμη πάνω σε άρμα να τρέχουν για να βοηθήσουνε τους άρρωστους κι αδύνατους. Γιγαντομαχία ανάμεσα σε Αμαζόνες και Τιτάνες. Λεηλατήθηκαν από τους Άγγλους το 1811, από τον γνωστό τυχοδιώκτη αρχαιοκάπηλο Έλγιν (με βοηθό τον Άγγλο υποπρόξενο Γκρόπιους που τα συμφώνησε με τον Βελή πασά στον Μοριά, γιο του Αλή Πασά) και βρίσκονται στο Λονδίνο, στο Βρετανικό Μουσείο μαζί με τα "Μάρμαρα του Παρθενώνα". Για να επιστραφεί η ζωφόρος του Επικούριου Απόλλωνα, το πρώτο Παγκόσμιο Πανηλειακό Συνέδριο, που έγινε τον Αύγουστο του 1994 στην αρχαία Ολυμπία, ψήφισε ειδικό κείμενο και το έστειλε στην τότε κυβέρνηση και στο υπουργείο Πολιτισμού. Καμιά ενέργεια, ούτε ενημέρωση. Οι "Στύλοι", όπως λένε τις μοναχικές κι επιβλητικές κολόνες του ναού οι Αρκάδες, βρίσκονται από την πανέμορφη Ανδρίτσαινα κάπου δεκατέσσερα χιλιόμετρα, στις Βάσσες, στην αρχαία Φιγάλεια, μέσα στην ερημιά κι αγριάδα, με θαυμαστή μεγαλοσύνη, στην άγρια λιτή βουνοκορφή, ν' αγναντεύουν την ερημιά στο ολόγυρα βουνίσιο αυστηρό τοπίο.
Εδώ και 26 χρόνια υπήρχε, όπως πληροφορεί το υπουργείο Πολιτισμού, επιτροπή συντήρησης του Επικούριου Απόλλωνα και του ναού του από διάφορους επιστήμονες. Αποφασίστηκε να γίνει η "πρώτη συνάντηση για τη συντήρηση του ναού του Επικουρίου Απόλλωνα", στο Κέντρο Μελετών Ακρόπολης. Η συνάντηση έγινε, κράτησε τρεις μέρες και στο τέλος οι επιστήμονες σήκωσαν τα χέρια ψηλά. Ξέρουν από τι πάσχει ο "άρρωστος", αλλά δεν μπορούν να εφαρμόσουν καμιά θεραπεία. Στους ελληνικούς ναούς της Κάτω Ιταλίας, στην Απουλία, Καλαβρία και Σικελία, είδα συνεργεία να τους ψεκάζουν, για να καταστραφούν οι διάφοροι μύκητες. Ας περιμένει -κανείς δεν ξέρει για πόσο χρονικό διάστημα- κουκουλωμένος ο ναός, ώσπου να ωριμάσουν οι μελέτες και οι σκέψεις και να ζορίσουν οι καταστάσεις για ν' αρχίσει η διάσωση και η συντήρηση. Ο ναός είναι πρώτος στα έργα που έχει προγραμματίσει η Ουνέσκο παγκόσμια, να τον προστατέψει και να τον αναδείξει. Οι επιστήμονες άφησαν ένα αναπάντητο ερωτηματικό, αν δηλαδή θα μετακινηθούν οι 1.500 λίθοι, με βάρος έναν τόνο ο καθένας, και οι 37 κίονες με βάρος 13 τόνους ο ένας, δουλειά που χρειάζεται προσπάθεια τουλάχιστον 15 χρόνια και θα κοστίσει αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ. Γι' αυτό, το συμπέρασμα είναι να παραμένει κουκουλωμένος ο ναός γύρω-γύρω από τσουβάλια γεμάτα χαλίκια, για να μην περνά ο βοριάς, η υγρασία, το φως και η παγωνιά. Αυτά είδα με τα μάτια μου και τα περιγράφω. Από το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών -τομέας Οικολογίας και Ταξινομικής- υπάρχει η εξής "γνωμάτευση": "Το υπόστρωμα και οι περιβαλλοντικές συνθήκες (ασβεστόλιθοι, υγρασία, καθαρή ατμόσφαιρα) ευνοούν την εποίκηση και ανάπτυξη φυτικών οργανισμών στον ναό του Επικούριου Απόλλωνα Βασσών. Ως και το 1987, πληθώρα φυτικών οργανισμών αναπτυσσόταν, είτε σαν επιλιθικοί, είτε σαν ενδολιθικοί. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η ανάπτυξή τους σε περιοχές με πολύ φως (βόρεια πλευρά του ναού) ή όπου υπήρχε ροή ή συγκέντρωση νερού. Το στέγαστρο που τοποθετήθηκε το 1987 για προστασία του ναού, τον παγετό και τη βροχή, μείωσε επίσης το φως και περιόρισε δραστικά τη χλωρίδα. Μοναδικές πλέον περιοχές όπου ανιχνεύονται ορατές αναπτύξεις διαπιστώνονται κοντά στην είσοδο του στέγαστρου και κάτω από το άνοιγμα της οροφής. Σε άλλες περιοχές του ναού έχουν επιβιώσει λίγοι μόνο λειχήνες, ενώ τα κυανοφύκη, χλωροφύκη ανιχνεύονται μόνο με τη βοήθεια καλλιεργειών". Τα σκόρπια κομμάτια του ναού έχουν συγκεντρωθεί γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο, σκεπασμένα με πλαστικό υλικό. Ο σεισμογράφος, όπως μου είπε ο φύλακας, καταγράφει συνέχεια, γιατί στην περιοχή υπάρχει έντονη σεισμικότητα.
Στην έκθεση με σχέδια που παρουσιάστηκαν στο Κέντρο Μελετών Ακρόπολης (Μακρυγιάννη 2-4), ανάμεσα σε άλλα υπάρχουν: οικοδομική σύνθεση δυτικού τοίχου σηκού και δυτικής κιονοστοιχίας, αξονομετρικό, η ίδια οικοδομική σύνθεση στο βόρειο θύρωμα, στη νοτιοανατολική γωνία του ιωνικού θριγκού. Οικοδομική σύνθεση πρόναου, σύστημα δοκών. Γραφική σύνθεση σωζομένων λίθων, κίονες, ημικίονες, κορινθιακός κίονας, παραστάδες θυρωμάτων, επίκρανα παραστάδων, θράνοι (καθίσματα) σηκού, γείσα σηκού (ιωνικού θριγκού), αετώματα, δοκοί, φατνωματικές πλάκες, μεταδόκιες πλάκες. Διατήρηση κτιρίου ως προς την ανθεκτικότητα του υλικού του, τεκμηρίωση μνημείων, σύστημα ορθογωνικών συντεταγμένων Χ-Υ-Ζ αναφοράς μετρήσεων...
Γραφική αποκατάσταση, διερεύνηση του προβλήματος του σχεδιασμού, εγκάρσια τομή θεμελίωση ναού, αρχαιολογικός χάρτης περιβάλλοντος χώρου. Η μελέτη έγινε τον Αύγουστο του 1979 από τον Ι. Τραυλό και η σχεδίαση από τον Δ. Κουλιάδη. Η μελέτη στα πρώτα σχέδια έγινε τον Μάη του 1993 από τους Δ. Σβολόπουλο και Β. Τριζώνη σχεδίαση.
Φόβο και δέος νιώθεις σαν ξεκινάς από την Ανδρίτσαινα για να φτάσεις στον Επικούριο Απόλλωνα. Βρίσκεσαι σε ύψος πάνω από χίλια μέτρα, γύρω βουνά, αγριάδα και κάτω απότομος γκρεμός. Σίγουρα από κάποια μεγάλη συμφορά γλύτωσε τους Αρκάδες ο Απόλλωνας, για να φέρουνε στον τόπο τους τον Ικτίνο, τον Καλλικράτη και τον Αλκαμένη να στήσουμε και να στολίσουν αυτό το μεγαλούργημα. Αρχαγγελικοί σ' όλους τους αιώνες.